PARS POSTERIOR.（雍也第六）


1. Philosophus ait: Yong posset fieri meridiei obversus. Tchong
kong interrogavit de Tse sang pé tse. Confucius ait: bene quidem;
modicus est. Tchong kong ait: vita rigidus, administratione autem
modicus, et sic gubernare suum populum, nonne quidem juste? At
vita remissior indeque administratione remissior, nonne tunc erit
nimis remissus? Confucius ait: mei Yong verba recta sunt.
2. Ngai regulus petiit, e discipulis quis esset amans studium
sapientiae; Confucius respondens ait: Erat Yen hoei, qui amabat
hoc studium: non transferebat iram, non bis fallebat: at infeliciter
brevis fuit vitae et mortuus est: nunc vero nemo est; nondum
percepi amatorem hujus studii.
3. Tse hoa missus fuerat in T'si, Jan tse pro illius matro petiit
annonam. Confucius ait: des illi medimnum; petiit augmentum: ait:
des illi ducenarium pondus: Jan tse dedit illi frugum quinque
milliaria pondera. Confucius ait: T'che petiit regnum T'si vectus
pinguibus equis, indutus leves rhenones: ego illud audivi, quod
sapiens opitulatur indigentibus, non vero addit divitibus. Yuen-se
agebat ejus administrum; dedit huic frugum nongentas mensuras;
recusavit. Confucius ait: ne ita: eas largieris tuis villis, pagis,
oppidis, vicis, quidni?
4. Philosophus loquens de Tchong kong dicebat: Versicoloris
vaccae pullum, rufulum et adeo belle cornutum, licet velis non
adhibere, montani fluvialesque spiritus an illi rejicient?
5. Philosophus ait: Hoei! ejus cor tres menses non excedebat cordis
perfectione: ceteris vero diei mensisve est meta, et non amplius.
6. Ki k'ang tse interrogavit an Tchong yeou potis esset fungi
administratione: Confucius ait: Yeou est judicii potens, pro
fungendo munere, quid erit negotii? Ait: Se poteritne fungi
gubernii munere? Reponit: Se est penetrantis ingenii; pro fungendo
munere quaenam erit diflicultas? Ait K'ieou poteritne interesse
gubernio? Reponit: K'ieou est dotibus pollens; ut intersit gubernio,
quid difficultatis erit?
7. Ki cognominatus misit ad Min tse k'ien, ut gereret urbis Pi
gubernatorem. Min tse k'ien ait: belle pro me recuses: quod si sit
qui revocet me, tunc ego profecto ero Wen fluvium supra.
8. Pé nieou habebat infirmitatem: Confucius invisit illum, et ex
fenestra apprehendens illius manum ait: amittetur; fatum est! talis
est vir, et tamen habet talem morbum! talis vir qui fit, ut habeat
talem morbum!
9. Proh quam sapiens ille Hoei! cum unius fiscellae cibo uniusque
cucurbitulae potu, manebat in vili angiportu; alii non ferrent
hujusmodi squalorem, Hoefi nec immutabat suam laetitiam: proh
quam sapiens ille Hoefi!
10. Jan k'ieou ait: non quod non amem magistri doctrinam; vires
non suppetunt. Confucius ait: cui vires non sufficiunt, is media via
deficit: nunc vero tu haerescis.
11. Philosophus alloquens Tse hia ait: tu esto sapiens litteratus; ne
sis vulgaris litteratulus.
12. Tse yeou agebat Ou urbis gubernatorem. Confucius ait: tu esne
nactus hominem? Respondit: est T'an t'ai mié ming, qui vians non
sequitur compendiariam, et nisi pro publico negotio, nondum
unquam accessit ad Yen domum.
13. Philosophus ait: Lou toparcha Mong tche fan non se jactat:
capta fuga, tunc erat in postsignanis; jam portam ingressurus,
stimulavit suum equum dicens: non quod ego ausus fuerim retro
esse, equus noluit progredi.
14. Philosophus ait: si non habes precatoris T'ouo facundiam, nec
habes Song principis Tchao pulchritudinem, difficile est quod
servaberis in praesenti saeculo.
15. Philosophus ait: quis potest exire nisi per ostium? et quare
nemo transit per hanc naturalis legis viam?
16. Philosophus ait: si nativa simplicitas superet culturae ornatum,
tunc eris rudis; si ornatus superet simplicitatem, tunc fies praetorii
scriba; si ornatus et simplicitas debita sint proportione, nonnisi tunc
eris sapiens.
17. Philosophus ait: homo nascitur rectus; quod non rectus tamen
vivat, fortunata est dispensatio.
18. Philosophus ait: cognoscens sapientiam non sicut amans illam;
amans illam non valet eum, qui delectatur illa.
19. Philosophus ait: mediocrem hominem supereminentes possunt
edoceri sublimiora; mediocri homini inferiores non possunt
sublimiora edoceri.
20. Fan t'che interrogavit de prudentia. Confucius ait: vacare
hominum naturali perfectioni, revereri varios spiritus et procul se
habere ab eis, potest dici prudentia. Petiit de cordis perfectione: ait:
perfectus si anteponat partem difficilem et postponat acquisitionem,
poterit dici perfectus.
21. Philosophus ait: prudens delectatur aquarum fluiditate,
perfectus amat montium immobilitatem; prudens actione movetur,
perfectus virtute quiescit; prudens jucunde vivit, perfectus est
longaevus.
22. Philosophus ait: Regnum T'si si uno gradu immutetur, perveniet
ad regni Lou gradum: Lou si uno gradu proficiat, perveniet ad
rectam normam.
23. Philosophus ait: angulatum poculum sine angulis; o quale, o
vere angulatum vas!
24. Tsai ngo interrogans ait: philanthropus, vel si moneas illum
dicens in puteo est homo, hunc eo ille prosequetur. Confucius ait:
quomodo hoc ita erit? Sapiens poterit admoveri, non poterit
praecipitari: poterit decipi, non poterit hallucinari.
25. Philosophus ait: Sapiens late incumbit in scientiam, et
moderatur eam ad honestatis leges; sicque poterit non refragari
sapientiae.
26. Confucius invisit Nan tse; Tse lou inique tulit: Confucius
imprecatus ait: si est quod ego peccavi, caelum me rejiciat, me
rejiciat.
27. Philosophus ait: aequabilis medii virtus, nonne illa summa est?
Hominum paucorum est, et jamdudum.
28. Tse kong ait: si sit qui late beneficus in populum, etiam possit
omnibus opitulari, is quomodo? an poterit dici philanthropus?
Confucius ait: qui agis de philanthropia? at nonne requiretur
sanctus? Yao et Choen, illi adhuc laborabant de hoc, Philanthropus
volens ipse consistere, etiam erigit alios; volens ipse penetrare,
etiam promovet alios; posse ab intimo sui sumere exemplum, id
dicendum philanthropiae tessera.

 

 


CAPUT QUARTUM.（述而第七）


1. Philosophus ait: refero et non creo; credo et amo antiquitatem,
mihi sumens assimilari cum meo Lao p'ong (5).
2. Philosophus ait: meditari animoque doetrinam infigere,
addiscere et non fastidire, instituere alios et non deficere, ecquid
inveniuntur in me (6)?
3. Philosophus ait: virtutem non excoli, scientiam non edisseri,
cognitam justitiam non posse prosequi, minus rectum non posse
emendare haecme sollicitant.
4. Confucius vacivus degens, exporrecto erat animo hilarique
fronte.
5. Philosophus ait: admodum sane ego contabui: jamdiu ego non
amplius per somnium video Tcheou Ducem (1).
6. Philosophus ait: intende in rectum doctrinam, insiste in virtutem,
adhaere in cordis perfectionem, to recrea in liberalibus disciplinis.
7. Philosophus ait: si ipsemet praeferens fasciculum sicca carnis
ascendat, ego nondum ullum non edocui (2).
8. Philosophus ait: non conantem intelligere non erudio, non
conantem loqui non expedio; si proposito uno angulo, nequeas de
tribus ceteris reponere, jam non repetam.
9. Confucius comedens ad habentis funus latus, haud unquam
saturabatur: Confucius in qua die condoluerat, jam non cantabat.
10. Philosophus alloquens Yen yuen dixit: ut adhibiti quidem
agamus, depositi vero latitemus, duntaxat ego et to sumus ita. Tse
lou ait: si magister educeret tria agmina, tunc quemnam sibi
associaret (3)? Confucius ait: sine armis aggredientem tigrem, sine
cymba se committentem flumini, morientemque absque dolore, ego
non mihi associarem: si quem deberem, profecto qui aggreditur res
cam circumspectione, et amat praemeditari ad perficiendum.
11. Philosophus ait: si divitiae quidem possent comparari, vel
tenentem scuticam administrum, ego etiam id agerem: at quando
non penes me est comparare, prosequar ego quod affecto (1).
12. Confucius quibus sollicite attendebat, castum, bellum et
morbus (2).
13. Philosophus in T'si audiens musicam "Concordia," tresque
menses quin perciperet carnium saporem, ait: non cogitabam
componentem musicam pervenisse ad hunc gradum (3).
14. Jan yeou ait: an magister est pro regni Wei principe (4)? Tse
kong respondit: bene: ego mox sciscitabor hoc. Ingressus ait: Pé i
et Chou t'si cujusmodi sunt homines? Respondet: antiquitatis
sapientes (5). ait: piguitne facti? Reponit: quaesierant perfectionem
et adepti sunt perfectionem, quid adhuc pigendum? Egressus dixit:
magister non favet (6).
15. Philosophus ait: vesci grossioribus cibis, potare aquam,
complicare cubitum ad incumbendum ei, voluptas etiam inest inter
haec: at sine aequitate divitem esse atque nobilem, pro me est sicut
fluctuans nubes (7).
16. Philosophus ait: si adderentur mihi aliquot anni, et
quinquaginta studerem Mutationibus, possem vacare magnis culpis
(8).
17. Philosophus quae passim loquebatur, Carmen, Annales, et
servare ritus; haec omnia passim loquebatur.
18. Ché Dux (1) quaesivit de Confucio a Tse lou; Tse lou non
respondit Confucius ait: tu quare de me non dixisti: ille est homo,
qui enitens scire, obliviscitur comedere, reque laetatur ut immemor
sit dolorum, nec sentiat senectutem mox adventuram.
19. Philosophus ait: ego non sum ex nativitate jam doctus
sapientiam; amans antiquitatem sategi ad cam exquirendam.
20. Philosophus non loquebatur de monstris, violentiis,
turbationibus et spiritibus.
21. Philosophus ait: si tres homines iter facimus, certo erit meus
magister: seligam istius bona et prosequar ea, illius non recta et ea
emendabo.
22. Philosophus ait: Coelum infudit virtutem in me; Hoan T'oei,
ille quid me faciet (2)?
23. Philosophus ait: vos duo tresve filioli, putatisne me quid
celasse? Ego nil celavi vos, ego nihil egi, quod non
communicaverim meis filiolis ita est K'ieou (3).
24. Philosophus in quatuor erudiebat, in scientia, moralitate,
fidelitate, et veracitate.
25. Philosophus ait: sanctum virum, ego non obtinui ut illum
viderem; si obtineam videre sapientem, jam bene erit: perfectum
virum, ego non potui adhuc illum videre; si queam videre
habentem constantiam, tunc bene erit. Non habere et tamen facere
possidentem, esse vacuus et tamen facere plenum, esse pauper et
tamen facere magnificum, difficile est ut sit durabile (4).
26. Philosophus hamo et non reti piscabatur, jaculans non
sagittabat quiescentes (1).
27. Philosophus ait: quod si sunt sunt qui nesciunt et tamen rem
agant, ego non ita. Multis auditis, seligere qua bona sunt, eaque
persequi, et multa videre, illaque mente infigere; sciendi secunda
classis est (2).
28. Pago Hou hiang difficile erat communicare documenta: puer se
praesentavit: discipuli titubabant. Confucius ait: cum quis se
purificet ad ingrediendum, approbo illum purificari, non spondeo
de illius anteactis approbo illum ingredientem, non approbo illum
recedentem: porro quid ita severi (3)?
29. Philosophus ait: cordis perfectio nunquid longe abest? Si ego
volo perfectionem, statim perfectio adest.
30. Regni T'chen praefectus criminum petiit, an regni Lou Tchao
regulus nosceret ritus; Confucius respondit noscere ritus. Confucio
recedente, salutavit discipulum Ou ma k 'i, et introducto eo dixit:
ego audiveram sapientem virum non facere coitionem: an sapiens
etiam facit coitionem? Princeps uxorem duxit a regno Ou, quae
erat ejusdem cognominis, et dixit eam Ou mong tse: si princeps
vero noscit ritus, quis non noscit ritus? Ou ma k'i id retulit:
Confucius ait: ego K'ieou fortunatus; si habeo culpam, alii certo
illam resciunt (4).
31. Philosophus congrediens aliquos canentes et vero perite, certo
jubebat repetere illud, et postea concinebat illis,
32. Philosophus ait: in litteris forte ego sicut ceteri: at quod ipse
agam sapientem, ego vero nondum id sum consecutus.
33. Philosophus ait: si agatur de sanctitate atque perfectione, tunc
ego qui ausim? Si e contra quod ea agendo non fastidiam,
edocendo alios nonfatiger, id vero potest affirmari, et nihil aliud.
Kong si hoa ait: enimvero, id scilicet discipulus non potest
addiscere (1).
34. Confucio graviter aegrotante, Tse lou petiit fieri deprecationes.
Confucius ait: fit ne hoc? Tse lou respondit: fit quidem:
euchologium ait precamur vos in superis et inferis, coeli terraeque
Spiritus. Confucius ait ego K'ieou deprecor jamdiu (2).
35. Philosophus ait: si prodigus, tunc non es obsequens: si
praeparcus, tunc tenax; potius quam non obsequens, praestat esse
tenax.
36. Philosophus ait: Sapiens vir tranquillus dilatato est animo,
vulgaris homo semper moerenti est corde.
37. Confucius comis cum gravitate, severus sine asperitate,
officiosus cum maturitate.

 

 


PARS POSTERIOR.（泰伯第八）


1. Philosophus ait: T'ai pé, ille potest dici summa virtutis sane.
Iterum iterumque imperium cessit, et populo nec datum ut laudibus
celebraret.
2. Philosophus ait: officiosus at sine modo, tunc molestus; attentus
sine regula, tune meticulosus; strenuus sine moderatione, tunc
perturbator; rectus sine discretione, tune anxius: sapiens princeps
studiosus sit erga parentes, tunc populus assurget ad virtutem:
veterani et antiquiores non negligantur, tunc populus non
parvipendet (3).
3. Tseng tse habens morbum, vocavit scholae discipulos et ait:
detegite meos pedes, et detegite meas manus (4). Carmen (II. 41.)
ait: sis pavidus, sis caucus, sicut instares profundae voragini, sicut
calcares tenuem glaciem; jam nunc in posterum ego agnoscam me
servatum, o filioli.
4. Tseng tse aegrotante, Lou toparcha Mong king tse obsalutavit
eum. Tseng tse erudiens ait: avi mox moritura, ejus vox est lugubris;
homo cum est moriturus, ejus sermo quidem bonus. Sapiens quae
majoris aestimat in vita ratione sunt tria: ut efferendo corporis
habitum, in hoc removeat arrogantiam et dissolutionem;
componendo oris speciem, tunc accedat ad sinceritatem; et
proferendo verborum sonum, jam absit ab indecoro et absono
calathorum pyxidumque res vero habent administros qui servent
(1).
5. Tseng tse ait: ut instructus peritia sciscitaretur ab imperito,
instructus multis quareret a tenuiore, habens perinde esset ac non
habens, plenus perinde ac vacuus, offensus neque controversaretur,
olim meus sodalis jam impendebat operam in haec (2).
6. Tseng tse ait: cui possit committi sex palmorum pupillus,
possitque concredi centum stadiorum imperium, et subeunti
magnum discrimen adhuc non possit eripi, is sapiens vir? Sapiens
vir sane (3).
7. Tseng tse ait: litterati nequeunt, quin magnanimi et fortes sint:
onus grave et via longa. Cordis perfectionein susceperunt in
proprium onus; nonne quidem grave est? Mortui tunc demum
cessabunt; nonne etiam longum est (4)?
8. Philosophus ait: exordire a Carmine, confirmaberis per Ritus,
perficieris per Musicam.
9. Philosophus ait: populus potest fieri ut sequatur aliquid, fieri
nequit ut comprehendat illud.
10. Philosophus ait: amator fortitudinis aegre ferens paupertatem,
perturbator erit; si quis jam careat probitate, et adverseris illi jam
nimis, erit perturbator.
11. Philosophus ait: si habeas Tcheou Ducis dotum splendorem,
casu quo superbias et avaritia sordescas, cetera nec digna intuitu
jam (1).
12, Philosophus ait: tres annos studens sapientia, quin intendat in
stipendium, non facile invenitur (2).
13. Philosophus ait: firmiter adhaerens ama sapientia studium, ad
mortem tenax proba virtutis viam; periclitans regnum ne
ingrediaris, turbatum regnum ne inhabites; si imperium servet
ordinem, tune to exhibeas; si destituatur ordine, tunc latites: cum
regno constat lex, pauperem esse atque ignobilem, probrosum est;
cum regno deest lex, divitem esse atque nobilem, pudendum est.
14. Philosophus ait: non constitutus in ea dignitate, ne moliaris
illius administrationem.
15. Philosophus ait: in magistri Tche initio, odae "Concinens
Casarca" finalis stropha proh quam plene implebat aures (3)!
16. Philosophus ait: fervidum nec vero rectum, rudem nec tamen
sedulum, totum ineptum et tamen non sincerum, hujusmodi ego
non agnosco.
17. Philosophus ait: disce quasi non fueris assecutus, et adhuc time
ne illud amittas.
18. Philosophus ait: proh sublimitas! Choen et Yu tenebant
imperium, et tamen nulli intererant (4).
19. Philosophus ait: Oh quam magnus Yao tenens principatum!
proh sublimitas! nonnisi coelum est magnum, et nonnisi Yao
aemulatus illud. Proh immensitatem! populus non valuit verbis
assequi. 0 quam excelsa ille obtinuit gestorum merita, o quam
splendidum ille habuit decori apparatum (5)
20. Choen habebat praefectos quinque viros, et imperium bene
administrabatur; On rex aiebat: ego habeo bene administrantes
praefectos decem homines (1). Confucius subjunxit: dotes rarae
sunt, nonne id ita est? Yao et Choen imperii concursus, solus prae
hoc nostro fuit florentior: et tamen, cum intersit una mulier, novem
sunt viri et nil amplius. At ex tribus partibus imperii habentem duas,
cum his subjecte serviisse, dynastiae Yn, Tcheou nostri virtus, illa
potest dici summa virtus. (2)
21. Philosophus ait: Imperatorem Yu, ego nullo defectu noto.
Parcus potus et cibi, at valde pius erga manes et spiritus; vulgaris
ordinario vestitu, at valde pulcher in sacro gremiali et tiara; humilis
patatio et aedibus, at exhausit vires in agrariis aquaeductibus. Yu,
mihi nulla rima fatiscit (3).

 

 


CAPUT QUINTUM.（子罕第九）


1. Philosophus raro loquebatur de lucro, atque Providentia, atque
perfectionis natura.
2. Ta hiang vici homo dixerat: magnus vere Confucius! Late
eruditus at caret quo fiat famosus (4). Confucius id audiens,
allocutus scholae discipulos ait: ego quam tractabo? Tractabone
aurigationem, tractabone jaculationem (5)? Ego tractabo
aurigationem.
3. Confucius ait: cannabinus pileus e ritu est; nunc vero sericus,
minus dispendiosus: ego sequar multitudinem. Salutare ab imo,
ritus est; nunc fit salutatio in summo, et arrogantia est; licet
contradicam multitudini, ego sequar imum (1).
4. Philosophus exuerat quatuor: non habebat privatos sensus, non
absolutas determinationes, non pervicaciam, non egoismum (2).
5. Philosophus angebatur in K'oang; ait: Wen rex cum obierit,
doctrinae apparatus nunquid non est hic (3)? Si coelum deleturum
fuisset hunc apparatum, posterus mortalis non obtinuissem
participare hunc apparatum coelum nondum deleturum est nunc
apparatum; K'oang homines, illi ad me quid?
6. Summus gubernator petiit a Tse kong dicens: magister nonne
sanctus? Quam ille multa callet! Tse kong ait: certe coelum late
promovit illum accedere sanctitati; et insuper multa callet.
Confucius hoc audito ait summus gubernator an me noscit? Ego a
pueris conditione humilis, ideo multas calleo artes, viliores res. At
num sapiens multas habebit? Non multas. Lao addidit: Confucius
dicebat: ego nullo munere functus, ideo artitus (4).
7. Philosophus ait: num ego habeo scientias? Non habeo scientias.
At si quid vilis homuncio petat a me, vel summe hebes; ego
discutio ejus rei duo extrema, atque exhaurio (5).
8. Philosophus ait: phoenix avis non advenit: flumen non emittit
mappam: de me actum est (6).
9. Philosophus cum videbat lugubria indutos, galero togaque
honestatos, et coecos, videns illos licet aetate juniores, solebat
assurgere, eosque praeteriens solebat accelerare gradum (1).
10. Yen yuen suspirantis instar ingemens ait: si suspicio illam,
magis elevatur; si effodio illam, magis solidatur; si video illam esse
in conspectu, en repente extat a tergo (2). Magister ordinatim belle
ducit homines: ampliat me scientiis, coercet me ritibus: vel si
vellem haerere, non possem. At cum exhauserim meam
capacitatem, en sicut prostaret aliquid erectum et valde eminens;
licet vellem persequi illud, non est medium (3).
11. Confucio aegrotante, ingravescente, Tse lou misit discipulos,
qui essent administri. Morbo remittente ait: proh! quamdudum
istius Yeou agendi ratio fallax est: non habeo administros, et putor
habere administros; ego quem fallam, fallamne coelum? Imo ego
potius quam mori in administrorum manibus, nonne praeoptassem
mori inter duorum triumve filiolorum manus? Imo ego licet non
obtinuerim solemne funus, an ego mortuus essem in via (4)?
12. Tse kong ait: sit pulchra gemma in loco; an recondes arcula et
abscondes, an vero quaeres bonum pretium et vendes? Philosophus
ait: oh venderem, utique venderem illam! at ego expecto pretium
(5).
13. Philosophus volebat interesse novenis barbaris; quispiam alit:
abjecti sunt; quomodo erit hoc? philosophus ait: sapiens quibus
intersit, quidnam abjectionis supererit (6)?
14. Philosophus ait: ego ex Wei redii in Lou, et nonnisi tunc
musica reformata, atque Decorum et Praeconia singula obtinuerunt
suam formam (1).
15. Philosophus ait: foris quidem servire summatibus et ministris,
domi vero servire patri et fratribus majoribus; in funerea re non
audere non eniti; non fieri vino obrutus; ista qui existunt in me?
16. Philosophus consistens fluentum juxta, ait: transeuntes ita! non
cessant diu noctuque (2).
17. Philosophus ait: ego nondum vidi, qui amet virtutem sicut amat
pulchram speciem.
18. Philosophus ait: exempli gratia, facio monticulum; si,
deficiente perfectionem una tantum corbula, sisto, ego sisto: sit
exempli gratia plana terra; licet superdederim vix unam corbulam,
si progredior, ego progredior (3).
19. Philosophus ait: qui edoctus non pigrabatur, is nonne Hoei
erat?
20. Philosophus loquens de Yen yuen aiebat: deflendus io! Ego vidi
illum progredi, nondum vidi illum sistere.
21. Philosophus ait: germinans quod non florescat, oh datur!
florescens quod non fructificet, datur heu
22. Philosophus ait: Minores natu sunt verendi; qui enim scies illos
futuros minus quam tu nunc es? At si quadragenarii,
quinquagenarii, adhuc sine nomine, tunc quidem non sunt digni
quos verearis (4).
23. Philosophus ait: legitimae admonitionis sermo, potestne non
excipi? at emendari est potius. Blande compellantis verba,
possuntne non delectare? at perpendere est potius. Si delectaris et
non perpendis, excipis et non emendaris, ego non habeo quod
faciam jam (5).
24. Philosophus ait: tribus legionibus potest eripi dux; privato
cuilibet non potest auferri mentis propositum.
25. Philosophus ait: qui indutus laceram cannabinam diploidem,
cum indutis vulpinas et melinas pelles consistit, quin erubescat, is
nonne Yeou est? Non laedens nec cupidus, ubinam adhibebitur
quin bonus (1)? Tse lou toto tempore recitabat hoc (2); Confucius
ait: ea virtus qui sufficiet ut bonus sis?
26. Philosophus ait: anno frigescente, tunc demum scitur pinum et
cupressum serius flaccescere.
27. Philosophus ait: prudens non ambigit, perfectus non angitur,
fortis non timet.
28. Philosophus ait: datur capacitas simul studendi sapientae, quin
detur capacitas adeundi perfectionem; datur capacitas adeundi
perfectionem, quin detur capacitas persistendi; datur capacitas
persistendi, quin detur capacitas res trutinandi (3).
29. "Sylvestris cerasi flos fluctuans ille nutat! Qui non te cogitem?
Domus at longe distat." Confucius ait: nondum rem cogitat scilicet:
ecquid distantia negotii foret (4)?

 

 


PARS POSTERIOR.（乡党第十）


1. Confucius in patrio vico simplex erat, et videbatur non posse
loqui at ipse stans in majorum fano et regia aula, explicate
loquebatur, quamquam cum reverentia.
2. In regia cum inferioribus toparchis loquens valde firmus erat,
cum superioribus toparchis loquens affabili erat libertate. Principe
praesente, anxie venerabundus erat, et cum gravi decoro (1).
3. Si princeps accersito mandabat hospites excipere, color mutari
videbatur, pedesque erant veluti impediti. Obsalutans quibuscum
stabat, sinistrabat dextrabatve manus, vestibus ante et retro
composito modo: citato gradu introducebat, alas pandentis instar;
hospite abeunte, non praetermittebat reddere rationem, dicens:
hospes jam non vertit caput (2).
4. Ingrediebatur principis portam, inclinato corpore, ac si non
caperetur; stans non tenebat medium portae, incedens non calcabat
limen. Pertransiens regiam sedem, colore velut mutabatur, pedes
velut haerebant, ejusque verba videbantur non sufficere. Elevans
vestis limbum ascendebat aulam, inclinando corpus, retinebatque
halitum quasi non respiraret. Egressus, cum descendisset uno gradu,
remittebat vultus colorem, laetoque fiebat ore: ad extremum
scalarum, gressum concitabat, alas pandentis instar, et repetens
suam sedem adhuc venerabundus erat (3).
5. Tenens sceptrum inclinato erat corpore, quasi sustinendo impar,
elevabat in salutantis modum, demittebat ad dantis instar; mutabat
quasi praelians colorem, pedesque vix attollebat quasi haberet
impedimentum. Offerens regia munera habebat comem vultum,
privata autem praesentans laetabundus erat (1).
6. Sapiens noster non usurpabat violaceum colossinumque limbum;
rubro et purpureo colore non utebatur pro ordinaris vestibus (2).
Per calores, simplicem e puerariae fibris vestem solebat facere
exteriorem, et superinducere illam (3). Nigra vestis agnina pelle
subsuta erat, alba vestis hinnulei pelle, crocea vestis vulpina pelle;
ordinarius rheno promissus erat, contracta dextera manica (4).
Vulpis melisque spissioribus pellibus utebatur domi. Excepto
luctus tempore, nihil quod omitteret zonae suspendere (5). Nisi
esset sinuosus limus, utique suturis distinguebatur (6). Agnino
rhenone nigroque pileo non utebatur ad lugubre officium. Nova
luna omnino aulica veste utebatur ad principem salutandum.
7. In casto omnino utebatur nitida veste, ex tela: omnino usurpabat
cubitorium vestimentum habens longitudinem corporis cum
dimidio. Abstinendo omnino mutabat victum, domique certe
mutabat sedem (1).
8. Oryzam non respuebat mundatam, minutalia non respuebat
minutissima. Oryzam mucidam jamque vitiatam, piscem
putrescentem et carnem corruptam, non comedebat; colore
depravata non edebat, male olentia non edebat; vitiose praeparata
non edebat, nondum matura non edebat. Concisa minus recte non
edebat; non instructa suo embammate, non edebat. Carnes licet
abundarent, non committebat ut excederent oryzae succum; at
vinum carebat mensura, quin deveniret ad turbationem. Mercatum
vinum, mercatam succidiam non edebat. Non abstinebat gingiberis
esu. Hand nimius comedebat. Litato apud principem, nec per
noctem servabat carnes; sacrificii carnes non excedebant tres dies;
si enim excessissent tres dies, nemo comederet eas (2). Comedens
non confabulabatur, cubans non loquebatur. Vel rudem dapem et
oleraceum jusculum, omnino litabat, et certe cum reverentia (3).
9. Storea non recta, non sedebat.
10. Cum vici homines convivabantur, scipione utentibus egressis,
tunc egrediebatur. Vicanis concivibus supplicationem habentibus,
aulicis indutus stabat ad orientales scalas (4).
11. Mittens salutatum hominem in aliud regnum, iterato salutabat
tumque deducebat missum. Lou toparcha K'ang tse dono misit
pharmacum; facta prostratione recepit illud, dicens: ego K'ieou
nondum cognosco, non audeo degustare.
12. Equili conflagrato, Confucius rediens ab aula ait: an laesit
homines? quin peteret de equis.
13. Cum princeps donabat edulium, non omittebat componere
stoream, priusque illud degustabat (1): si princeps donabat carnem
crudam, non omittebat coquere eamque litare majoribus: si
princeps donabat animal vivum, profecto alebat illud. Si assidens
convivabatur cum principe, principe litante, ipse ante gustabat (2).
Aegrotans, si princeps inviseret ipsum, orienti obvertebat caput,
superaddebat aulicas vestes, eisque inducebat limbriatum cingulum
(3). Regio jussu advocatus, non expectato curru ibat.
14. Amico defuncto, si non esset ad quem confugeretur, aiebat: in
me sit funeris cura. Amicorum donis, etiamsi currus essent et equi,
si non erant litatae carnes, non reddebat prostrationem.
15. Cubans non jacebat uti cadaver, domi non adducebat vultum.
Videns lugubria indutum, licet familiaritate conjunctum, profecto
mutabatur vultu videns pileatum aut coecum, licet privato loco,
profecto adhibehat honorem. Ad lugubria indutum, super currus
fulcrum se inclinabat ei, seque inclinabat portanti census tabulas
(4). Si ei fieret opiparum convivium, profecto mutabat vultum et
assurgebat. Ad repentinum tonitru, ventumque vehementem,
profecto mutabatur vultu.
16. Conscendens currum, solebat recte stans tenere retinaculum. In
medio currus, non retro aspiciebat, haud praeceps loquebatur, nihil
suo digito monstrabat.
17. Ad aspectum statim evolat, volando circuit et postea sidit. Ait
montano ponte illa phasiana, quam tempori! ut opportune! Tse lou
converso ad eam, ter gracillans avolavit (1).

《论语》全文也转过来吧。


DISSERTAE SENTENTIAE
Confucius (551 - 479 BCE)
Auctore P. Angelo Zottoli, S.J., 1879 CE

 CAPUT PRIMUM.（学而第一）

1. Confucius ait: studere sapientiae et jugiter exercere hoc, nonne
quidem jucundum? Et si erunt sodales ex longinquo loco venientes,
nonne quidem laetaberis? Si non, ab aliis nesciri et non indignari,
nonne etiam sapientis est?
2. Yeou tse ait: sic facti homines, qui parentes colant fratresque
majores, et tamen ament se opponere superioribus, rari sunt: at qui
non ament repugnare superioribus, et tamen ament facere
seditionem, nondum ii extiterunt. Sapiens intendit rei fundamento;
fundamento constituto, rei ratio enascitur: illa observantia in
parentes et fratres, annon ipsa est exercendae pietatis
fundamentum?
3. Magister ait: comptis verbis et ementita facie homines, raro sunt
pietate praediti.
4. Tseng tse ait: Ego quotidie de tribus examino meipsum: an pro
aliis quid tractaverint, et non fuerim fidelis; an cum amicis versatus,
non fuerim sincerus; an traditam disciplinam haud factitaverim.
5. Confucius ait: dirigens mille quadrigarum regnum, accurat
negotia et est sincerus, moderatur expensas et amat alios, utitur
populo in tempore.
6. Philosophus ait: minor natu, domi quidem colat parentes, extra
autem colat majores, sit sedulus et verax, universali amore
prosequatur omnes, at arctius jungatur probis, et si actione functus
habeat superstites vires, tunc utetur ad studia liberalia.
7. Tse hia ait: prosequendo sapientes mutans voluptatum armorem,
serviendo parentibus sciens exhaurire suas vires, serviendo principi
valens devovere suam personam, cum amicis versatus loquens cum
sinceritate, licet dicatur nondum studuisse sapientiae, ego certe
dicam illum studuisse.
8. Philosophus ait: Probus vir, non gravis, jam carebit auctoritate,
et studia jam erunt sine soliditate: caput sit fidelitas et veracitas,
nullumque habeas amicum haud similem tibi ipsi, et si erras, tunc
ne formides emendari.
9. Tseng tse ait: si observes officia extrema et commemores remote
defunctos, populi pietas redibit ad liberalitatem.
10. Tse k'in petiit a Tse kong dicens: Magister perveniens in
aliquod regnum, profecto cognitionem capit ejus gubernii; petitne
illam an vero datur ipsi? Tse kong ait: Magister comitate, probitate,
reverentia, moderatione, obsequentia utitur ad obtinendam illam;
magistri de iis petitio, an non illa vero differt ab aliorum de iis
petitione?
11. Philosophus ait: patre superstite, inspice illius animum; patre
defuncto, inspice ejus actiones; si tribus annis nihil immutaverit a
patris documentis, poterit vocari filius pius,
12. Yeou tse ait: rituum praxis facilitatem habet potissimam;
antiquorum regum instituta inde sunt celebria, et parva et magna
emanarunt inde. At est aliquid non agendum: unice videre
facilitatem statimque prosequi, quin juxta ritum illam modereris,
equidem non est agendum.
13. Yeou tse ait: promissum accedat ad aequitatem, et fides poterit
praestari; obsequium congruat cum ritibus, et arcebis verecundiam
et dedecus; in adhaerendo, ne omittas qui expetendi sunt, et sic
poteris diu inniti.
14. Philosophus ait: sapiens qui vescendo non quarit saturitatem, in
mansione non quaerit commoda, est impiger in negotiis et
circumspectus in verbis, adit praeditos virtute ut dirigatur, poterit
dici amare sapientiae studium.
15. Tse kong ait: esse pauper et non adulator, dives et non superbus,
quomodo? Confucius reponit: bene est; sed nondum sicut qui sit
pauper et laetus, dives et amans urbanitatem. Tse kong ait: Carmen
(I. 55.) habet: "sicut secans et sicut limans ebur, sicut caelans et
sicut expoliens gemmas": id nonne hujusmodi sensus est?
Confucius subjungit: Se scilicet, et tunc potero simul disserere
versus: monui de praecedentibus, et jam assequitur subsequentia.
16. Philosophus ait: non angor alios non meipsum cognoscere,
angor non cognoscere alios.
 
 

 PARS POSTERIOR.（为政第二）

1. Philosophus ait: Gerens gubernium per virtutem, est sicut polare
sidus, quod manet in suo loco, et omnes stellae obvertuntur illi.
2. Philosophus ait: odae tercentae: unico verbo ad complectendum
eas dicerem: mens careat obliquitate (IV. 32).
3. Philosophus ait: si ducas illum per civiles leges, et componas
illum per poenales leges, populus sibi cavebit, at carebit pudore: si
ducas illum per virtutem, et contineas illum per ritus, habebit
pudorem atque adeo fiet rectus.
4. Philosophus ait: ego decem et quinque natus, tunc animum
applicavi ad magnam scientiam: trigesimo anno, tunc firmus
constiti; quadragesimo, jam non haesitabam; quinquagesimo, tunc
novi coeli providentiam; sexagesimo, auris facilis erat ad
intelligendum: septuagesimo, tunc sequebar quod cor desiderabat
quin transgrederer regulam.
5. Mong i tse quaesivit de pietate filiali: philosophus ait: nihil
transgredi. Fan t'che aurigante, Confucius monuit eum dicens:
Mong suen quaesivit de pietate a me; ego respondens dixi: nihil
transgredi. Fan t'che ait: quid significat? Confucius ait: viventibus,
servias ipsis juxta ritus; mortuos, sepelias eos juxta ritus, et lites eis
juxta ritus.
6. Mong ou pe interrogavit de filii pietate: Confucius ait: parentes
unice de illius infirmitate solliciti.
7. Tse yeou interrogavit de pietate filiali. Confucius ait: nunc
temporis pietas filialis scilicet significat posse subministrare; at
quoad canes et equos, aeque possunt habere alituram: si non
venereris, in quo erit discrimen?
8. Tse hia quesivit de pietate filiali: Philosophus ait: oris alacritas,
difficilis; quod si habeant negotia, et juniores puerique subeant
illorum laborem, iisque habentibus potum et cibum majores natu
alimententur, an vero hoc reputabitur pietas filialis?
9. Philosophus ait: Ego cum Hoei loquor tota die, non contradicit
quasi esset stolidus: cum recesserit, examino ejus privatam
actionem, et nihilominus par est ad splendidam executionem: Hoei
porro non est stolidus.
10. Philosophus ait: respice quid talis agat, observa ejus quale
motivum, examina quo ille delectetur; homo qui unquam latebit?
Homo qui poterit occultari?
11. Philosophus ait: recole antiqua et hinc deduc nova, et poteris
fieri praeceptor.
12. Philosophus ait: Sapiens non est unius usus vas.
13. Tse kong quaesivit de sapiente: Confucius ait: prius agit quae
dicit, et postea verba rem sequuntur.
14. Philosophus ait: Sapiens est universalis et non factiosus;
vulgaris homo est privati affectus, non universalis benevolentiae
homo.
15. Confucius ait: addiscere quin reflectas, tunc evanescet:
reflectere quin addiscas, id erit periculosum.
16. Philosophus ait: applicari ad insolitas doctrinas, id est
detrimentosum.
17. Philosophus ait: Yeou, doceam te scientiam? quod scis reputes
id scire, quod nescis reputes nescire, hoc est vere scire.
18. Tse tchang in addiscendo aspirabat ad magistratus stipendia.
Confucius ait: multis auditis sepone incerta, et caute dicas reliqua;
tunc modicum errabis: multis visis, omitte minus tuta, et caute agas
quae supersunt; tunc pauca poenitenda: in verbis pauca errata, in
actionibus pauca poenitenda; en stipendium in his consistit.
19. Ngai regulus interrogans ait: quid agam ut populus acquiescat?
Confucius respondens ait: eleva probos, abdica omnes perversos,
tunc populus acquiescet: si elevas pravos et dejicis omnes probos,
tunc populus non acquiescet.
20. Ki kang tse petiit: ut populus revereatur, sit fidelis, sicque ad
virtutem excitetur, quo id fiet pacto? Confucius ait: praesis illi cum
gravitate, tunc reverebitur; serva pietatem et clementiam, tunc erit
fidelis; promove bonos et instrue debiles, tunc excitabitur.
21. Quidam alloquens Confucium ait: Magister, quare non geris
gubernium? Confucius ait: annales (IV. 21.) nonne memorant
pietatem?Scilicet pietatem et benevolentiam in fratres, extende ad
habendum gubernium, hoc etiam est gerere gubernium; quomodo
illud unum censebitur gerere gubernium?
22. Philosophus ait: homo qui tamen careat veracitate, nescio qui
constabit: magnum plaustrum sine boum jugo, et parvus currus sine
equorum jugo, illa quo pacto agentur?
23. Tse tchang petiit an decem dynastiarum detur praenotio:
Confucius reponit: Yn innitebatur in dynastiae Hia principiis, et
quod dempsit vel addidit, potest sciri: Tcheou innixa in dynastiae
Yn disciplinis, et quod demit vel addit, jam potest sciri: quae forte
succedent dynastiae Tcheou, licet centum essent dynastiae, possunt
praesciri.
24. Philosophus ait: si non sit proprius genius, et tamen lites illi,
adulatio est. Si vides esse aequum et non agis, cares fortitudine.
 
 

 CAPUT SECUNDUM.（八佾第三）

1. Philosophus dixit de Ki cognominato: octo choros saltantes in
aula; id potest ferre, quid jam non poterit audere?
2. Tres familiae utebantur hymno yong ad tollendam sacrificii
mensam. Confucius ait: illud IV. 17. adjuvant nonnisi regnantes
principes, coeli filius religione plenus, quomodo usurpatur in trium
familiarum templo?
3. Philosophus ait: homo qui non sit pius, quoad ritus quomodo?
homo non pius, quoad musicam quomodo?
4. Lin fang petiit rituum potissimum. Confucius ait: magna sane
quaestio! In ritibus potius quam prodigalitas praestat sobrietas: in
funere potius quam concinnitas praestat maeror.
5. Philosophus ait: Barbari occidentales et boreales habent
principem; non sicut frequentissimi Sinae qui non habent.
6. Ki dominus litabat T'ai monti: Confucius alloquens Jan yeou ait
tu num non poteris mederi? Respondens ait: non possum.
Confucius subjunxit: Heu! ergone dicetur T'ai montem nec aequare
Lin fang?
7. Philosophus ait: Sapiens nihil est in quo contendat; si plane esset,
nonne in sagittando foret? At salutat obsequenter et ascendit;
descendit et cyathissat: hujusmodi, contentio sapientis est.
8. Tse hia interrogans ait: illud Carminum Venustum ridens ducit
rictum, pulcher oculus distincte nitet, et ex albo facit coloratum
quid significat? Confucius ait: pingendi opus subsequitur album
stratum. Subjungit ille: ritus etiam subsequitur? Confucius reponit:
qui effert me, Chang sit, et tunc potero simul eloqui carmina jam.
9. Philosophus ait: dynastiae Hia ritus, ego possum illos exponere,
at regnum K'i non sufficit comprobare; dynastiae Yn ritus ego
possum exponere illos, at regnum Song non sufficit ad
testificandum: codices et sapientes non suppetunt, ideo quidem: si
suppeterent, tunc ego possem illos comprobare.
10. Philosophus ait: quinquennale sacrificium, ex facta libatione, et
subsequentibus, ego non volo aspicere illud.
11. Aliquis petiit quinquennalis sacrificii significationem.
Confucius ait "nescio: qui sciret ejus significationem, quoad
imperii res, is nonne quasi respiceret in hoc?" et ostendit suam
palmam.
12. Parentabat sicut adessent: litabat spiritibus, quasi spiritus
adessent. Philosophus aiebat: ego si non intersum litamini, est sicut
non litem.
13. Wei praefectus Wang suen kia interrogans ait: illud potius quam
eblandiri apud spiritum aulae, praestat eblandiri apud spiritum foci
quid significat? Confucius ait: non ita; committens peccatum in
coelum, non habet quem deprecetur.
14. Philosophus ait: Tcheou inspexit in duas dynastias: proh quam
abundans ejus decorum! ego sequor Tcheou.
15. Philosophus ingressus primarium fanum, de singulis rebus
quaerebat. Aliquis dixit: quis dicet Tcheou civis filium cognoscere
ritus? Ingressus primarium fanum, de singulis rebus interrogat.
Confucius audiens hoc, ait: hoc ritus est.
16. Philosophus ait: sagittatio non fundatur corio, quia vires non
sunt ejusdem gradus; antiquorum erat doctrina.
17. Tse kong volebat abolere pro commonitione calendarum
offerendam ovem. Confucius ait: Se, tu amas illam ovem, ego amo
illum ritum.
18. Philosophus ait: serviens principi omnino servo ritus; alii
habent hoc pro adulatione.
19. Regni Lou Ting regulus petiit: princeps uti magistratu,
magistratus servire principi, quomodo debet? Confucius
respondens ait: princeps utitur magistratu juxta ritus, magistratus
inservit principi cum fidelitate.
20. Philosophus ait: oda concinentis casarcae (I.1.) laetatur quin
diffluat, moeret sed sine sauciatione.
21. Ngai regulus quaesivit de Telluris aris a Tsai ngo; Tsai ngo
respondens ait: Hia regia familia conserebat pinis; dynastiae Yn
homines utebantur cupressis: dynastiae Tcheau homines utuntur
castaneis, scilicet, ut populus timens contremiscat. Confucius
audiens hoc, ait: de completis rebus ne loquaris; proclinatas res ne
exprobres; cum transactae fuerint, ne crimineris.
22. Philosophus ait: Koan tchong illius capacitas proh quam exigua!
Aliquis ait: num Koan tchong parcus? Reponit: Koan familia habet
turrim San koei, et praefectorum officia non coalescunt; qui
haberetur parcus? Ergone Koan tchong cognoscit ritus? Reponit:
regni princeps diathyro obstruit januam, et Koan familia etiam
diathyro obstruit januam: regni princeps, ob duorum principum
charistia, habet invertendis poculis repositorium; Koan familia
etiam habet invertendis poculis repositorium: si Koan
cognominatus adhuc noscit ritus, quis non noscit ritus.
23. Philosophus erudiens regni Lou magnum phonascum de musica
ait: musica, ipsa potest sciri : exordio erumpit, sonis unitis:
remittitur harmonice et distincte; continenter perseverat ad
concludendum.
24 In I, confiniorum praefectus petens introduci ait: sapientes cum
pervenerint in hunc locum, mihi nondum unquam non licuit
invisere sequaces introduxerunt eum: in exitu ait: vos pauci filioli,
quid angimini de amissa dignitate? imperium caret ordine, jamdiu
quidem; caelum mox utetur magistro, ut sit lignea lingua
tintinnabulum.
25. Philosophus dicebat musicam "Concordia" esse absoluto
pulchram tum absolute lenem; dicebat musicam "Bellator" esse
omnino pulchram, non omnino lenem.
26. Philosophus ait: tenentem summa minime beneficum,
exercentem ritus sine reverentia, accedentem funus quin doleat,
ego, quo fultus, videam illos ?
 
 

 PARS POSTERIOR.（里仁第四）

1. Philosophus ait: Si vicus ex humanitate est laudandus, qui
seligat non habitare humanitatis sedem, qui censetur sapere?
2. Philosophus ait: destitutus probitate non potest diu manere in
paupertate, non potest diu manere in gaudio: probus quiescit in
virtute, sapiens lucro ducit probitatem.
3. Philosophus ait: solum virtute praeditus potest amare alios,
potest odisse alios.
4. Philosophus ait: vere intentus in probitatem, nihil mali aget.
5. Philosophus ait: Divitiae cum honoribus, sunt quod homines
concupiscunt; at nisi per propriam viam obtineas ea, ne occupes:
paupertas et ignobilitas, sunt quod homines aversantur; at vel si
non ex recto jure offenderis ea, ne deseras. Sapiens amandata
virtute, qui dum explebit sapientis nomen? Sapiens nec integrae
refectionis spatio deserit virtutem: in repentinis casibus profecto in
ea est, in eversionis angustiis profecto in ea est.
6. Philosophus ait: ego nondum vidi amatorem justitiae, osorem
iniquitatis: amator is justitiae, nihil est quod anteponat ei; osor is
iniquitatis, ita aget justitiam, ut ne minus aequum quid adveniat in
ejus personam. At est qui possit vel una die exerere suas vires in
justitiae virtutem? ego nunquam vidi ejus vires non sufficere: forte
id extitit; sed ego nondum illud vidi.
7. Philosophus ait: Homines excedunt singuli in suo genere:
observa excessus, et sic scies cordis virtutem.
8. Philosophus ait: si mane acceperis sapientiam, vespere mori
licebit.
9. Philosophus ait: litteratus intendens in sapientiam et tamen
erubescens vilem vestitum et rudem cibum, non est dignus quicum
illam edisseram.
10. Philosophus ait: Sapiens vir quoad totum imperium, nihil
obstinat velle nihil nolle, aequitas est quacum adhaeret.
11. Philosophus ait: Sapiens vir affectat virtutem, vulgaris homo
cogitat terrena; sapiens cordi habet leges, vulgaris homo studet
lucro.
12. Philosophus ait: Incumbere in lucrum ad agendum, multas
simultates excipiet.
13. Philosophus ait: Potesne juxta officiorum veracitatem
administrare regnum? tunc quid negotii? Si non potes juxta
officiorum veracitatem administrare regnum, tunc ad quid
officiorum formae?
14. Philosophus ait: ne angaris quod careas dignitate, sed sollicitus
sis de eo ob quod eleveris; ne angaris quod nemo teipsum noscat,
sed quaere esse dignus ut noscaris.
15, Philosophus ait O Chen, mea agendi ratio per unum transigit
omnia: Tseng tse reponit: certe. Confucius abit; scholae alumni
interrogarunt, dicentes: quid significat? Tseng tse ait: Magistri
ethica est integritas cordis extensa ad proximum, et nihil aliud.
16. Philosophus ait: sapiens vir est prudens in justitia, vulgaris
homo intelligens in lucro.
17. Philosophus ait: videns sapientem cogita exaequare; videns non
sapientem, tunc interius teipsum examina.
18. Philosophus ait: serviens patri et matri sensim reprehendas;
videns eorum voluntatem non morem gerere, magis reverere quin
deterrearis; si te vexent, nec tum indignaberis.
19. Philosophus ait: Patre et matre superstite, ne longe peragres:
peragrans oportet determines locum.
20. Philosophus ait: Parentum aetas nequit non teneri; hinc quidem
ut laeteris, inde vero ut timeas.
21. Philosophus ait: antiqui sermonem non effundebant;
verecundabantur se eo non attingere.
22. Philosophus ait: qui in se coercendo deficiant sibi, rari sunt.
23. Philosophus ait: sapiens amat esse tardus in verbis et promptus
in actionibus.
24. Philosophus ait: virtus non sola manet, certe habet asseclas.
25. Tse yeou ait: si serviens principi es importunus, tunc dedecore
afficieris; si cum amico es importunus, tunc alienabis.
 
 

 CAPUT TERTIUM.（公冶长第五）


1. Confucius dixit, discipulo Kong yé t'chang posse uxorem dari;
licet esset inter vincula, non esse ejus culpam; sumens suam filiam,
tradidit illi nuptui. Confucius dicebat de Nan yong; si regnum
potiatur ordine, non rejicietur; si regnum destituatur ordine, evadet
a poenis et nece. Sumpsit sui fratris filiam et tradidit illi nuptui.
2. Confucius dicebat de Tse tsien, quantae sapientiae iste vir! at si
regnum Lou non haberet sapientes, ille unde sumpsisset eam?
3. Tse kong interrogans ait: ego Se quomodo? Confucius ait: tu es
vas. Subjungit: quodnam vas? Reponit: gemmata capedo.
4. Quidam dixit: Yong perfectus, at non facundus. Confucius
reponit; ad quid inservit facundia? excipiens alios cum verborum
discussione, saepe odio habetur ab aliis: nescio an ille perfectus; at
ad quid inservit facundia?
5. Confucius jusserat T'si tiao k'ai magistratum; respondens ait: ego
id necdum potui indubitate noscere. Confucius gavisus est.
6. Philosophus ait: mea doctrina non propagatur: si conscensa rati
fluctuam in mari, qui me sequetur is nonne Yeou? Tse lou id
audiens gavisus. Confucius subjunxit: Yeou, amas fortitudinem
plusquam ego; at cares quo feras judicium de rebus.
7. Regni Lou magistratus Mong on pé interrogavit, an Tse lou
corde perfectus esset; Confucius ait: nescio. Iterum petiit;
Confucius ait: Yeou, in mille quadrigarum regno, potest fieri ut
regat ejus milites: nescio illius cordis perfectionem. Et Kieou
quomodo? Confucius ait: Kieou, in mille familiarum urbe,
centumve quadrigarum familia, potest gerere ejus gubernatorem;
nescio illius cordis virtutem. Et T'che quomodo? Confucius ait:
T'che adstrictus cingulo consistens in regia, posset cum hospitibus
eloqui nescio ejus interiorem virtutem.
8. Philosophus alloquens Tse kong ait: tu cum Hoei, quisnam
potior? Respondens ait: Se, qui ausim suspicere Hoei? Hoei,
audiens unum inde scit decem, Se audio unum ad sciendum duo.
Confucius ait: non vales illum; ego concedo tibi quod non vales.
9. Tsai yu die cubabat; Confucius ait: putridum lignum non potest
caelari, e sordido luto murus non potest tectorio exornari: pro Yu
porro ad quid correptio? Initio ego quoad alios, audiens eorum
verba, jam credebam eorum actionibus; nunc ego quoad alios,
audio eorum verba, et observo eorum actiones: a Yu porro correxi
hoc.
10. Philosophus ait: ego nondum vidi fortiter rigidum. Quidam
subjungens ait: Chen t'chang. Confucius reponit: T'chang voluptati
deditus; qui potest esse fortis?
11. Tse kong ait: ego quod nolo alios addere super me, ego etiam
volo non addere super alios; Confucius ait: Se, non est quod tu sis
assequutus.
12. Tse kong ait: Magistri concinnum decorum, possum obtinere ut
percipiam: at Magistri doctrinam de natura coelique lege, non datur
percipere.
13. Tse lou si habuerat documentum quin illud potuerit in actum
deducere, id solum timebat ne nova haberetur auditio.
14. Tse kong interrogans ait: K'ong wen tse ob quid vocatus est
expolitus? Confucius ait: sagax et amans studium, nec erubescebat
inferiores interrogare: propter hoc vocatus est expolitus.
15. Philosophus dicebat regni Tcheng toparcham Tse t'chan habere
sapientis dotes quatuor: Is sua agens est humilis, serviens superiori
est obsequiosus, alens populum est beneficus, administrans
populum est aequus.
16. Philosophus ait: Regni T'si toparcha Yen p'ing tchong apposite
cum aliis amicitiam nectit; diutine, et adhuc reveretur eos.
17. Philosophus ait: Regni Lou toparcha Tsang wen tchong
habitaculum fecit magno testudini; montibus insculpuntur
columnarum capitelli, ceratophyllo depinguntur trabium
columellae; quomodo is sapiens?
18. Tse tchong interrogans ait: Nobilis administrator Tse wen ter
magistratus factus gessit ministrum, nec habuit gaudii speciem; ter
cessavit ab eo, quin ulla esset displicentiae species; antiqui ministri
administrationem, profecto illam edocebat novum ministrum; is
quomodo? Confucius ait fidelis quidem. Subjungit: an corde
perfectus? Reponit: nondum scivi; qui attigerit perfectionem?
Toparcha T'soei tse occidit T'si regulum. T'si toparcha T'chen wen
tse habens equorum decem quadrigas, reliquit hoc et abscessit
illinc; cum pervenerit in aliud regnum, tunc dixit: assimilantur meo
magno magistratui T'soei tse, et discessit hinc; adivit unum aliud
regnum et iterum dixit; assimilantur meo magno magistratui T'soei
tse, et discessit hinc: quomodo? Confucius ait: purus quidem.
Subjungit: an corde perfectus? Reponit: nondum scio; qui attigerit
perfectionem?
19. Regni Lou toparcha Ki wen tse iterum iterumque cogitabat, et
postea agebat: Confucius hoc audito ait: bis jam sufficit.
20. Philosophus ait: toparcha Ning ou tse, regno habente ordinem
tunc sapivit; regno amittente ordinem, tunc insanivit: ejus sapientia
potest attingi, ejus insipientia non potest attingi.
21. Confucius cum esset in T'chen ait: revertar jam, quidni revertar?
mei pagi filioli, animo grandi tenuiorumque incurioso,
conspicuoque sunt absoluti decoro, at normam nesciunt ad quam id
exigant.
22. Philosophus ait: Pé i et Chou t'si non recogitabant antiqua
errata; aversantes illos ideo erant rari.
23. Philosophus ait: quis dicet regni Lou hominem Wei cheng kao
esse rectum? Cum quis petierit acetum, ipse petiit a suo vicino, et
dedit illi.
24. Philosophus ait: phalerata verba, fucatam faciem, exaggeratum
officium, antiquus sapiens Tsouo k'ieou ming ea erubescebat; ego
K'ieou etiam ea erubesco: recondere odium, et amice tractare unum
aliquem, Tsouo k'ieou ming id erubescebat; ego K'ieou etiam id
erubesco.
25. Yen yuen et Ki lou ad latus aderant: Confucius ait: quidni
singuli dicatis vestrum animum? Tse lou ait: vellem currus et equos,
et indui levibus rhenonibus, cum amicis ea communicare, eaque
pessumdantibus neutiquam tamen succensere. Yen yuen ait: vellem
nan jactare meas dotes, nec amplificare merita. Tse lou addit:
vellem audire magistri votum. Confucius ait: senes, alimento eos
tranquillare; amicos, fidelitate eos prosequi: iuniores amore eos
fovere.
26. Philosophus ait: itane ergo? ego nondum vidi, qui possit videre
suos defectus, et interius seipsum incusare.
27. Philosophus ait: decem familiarum pagus certe habet fidelem et
sincerum, sicut me K'ieou; at non, sicut me K'ieou, amatorem
sapientiae studii.