|
转载自此博客：《论语》的拉丁文版The Latin version of Confucius' Analecta
此处有完整版拉丁文《论语》：Confucius (551 - 479 BCE)
据说四书五经都有拉丁语版，找了一下，未果。哪位有电子版可以共享就好了。
顺便 5 楼再请教一个问题，嘿嘿
=========================== 我是忠诚的分割线 ==============================
我们经常抱怨西人不了解中国，可是他们对中国和汉文化的了解远比我们想象得要多。。。 晁德莅神父(Angelo Zottoli，1826～1902)是一个精通中文的意大利天主教传教士。《论语》只是他拉丁语翻译中的一小部分。他那本Cursus Litteraturae Sinicae（《中国文化/文学教程》1879年)中有非常多的汉语与拉丁语对译，翻了一下十分惊艳。有《圣谕广训》Augustorum edictorum ampla institutio（皇帝是译为Augustus的），包括论孝（de pietate filiali）、“和爱族人” （de consanguineorum concordia）等；有元人杂剧（dialogi comici），有小说（parvae narrationes，多从《今古奇观》来）：《薄情郎》译成inhumanus maritus（非人/无情的丈夫）。《三国志》为 trium regnorum monumenta。还有一众俗语 “神不知鬼不觉” nullo，neque spiritu，sciente “口是风笔是踪” verba volant sripta manent
“远水难救近火” distans aqua difficile succurrit instanti incendio
“远亲不如近邻” longinqui affines non valent propinquos vicinos “经一事长一智”quoties tractantur negotia toties crescit prudentia "好事不出门,恶事行千里" bonae res non egrediuntur portam, malae sparguntur melle stadiis “少壮不努力，老大徒伤悲” juvenis non exerens vires senex frustra cruciabitur “钱财如粪土，仁义值千金” pecunia et opes ut stercus et lutum, virtus et justitia valent mille aureos. “将在外，君命有所不受”dux in expeditione principis mandatum alquando non admittet "一朝权在手，谁敢不低头" vix ut potestas in manu, quis ausit non demeittere caput! “来说是非者，即是是非人” veniens narrare male facta scilicet est qui male fecit “严父出孝子，严师出好徒” severus pater facit pios filios, severus magister producit bonos discipulos “从来的好事，毕竟多磨” ab initio bonum opus debet multum limari "公人见钱，如蝇子见血" publicus homo videns pecuniam sicut musca videns sanguinem “秀才不出门，能知天下事” bacchlaurens quin exeat domo poterit scire imperii res “路遥知马力，日久见人心”via prolixa noscitur equi robur, tempore diuturno patet hominis animus “福无双至，祸不单行”felicitas non duplex venit, infortunium non solum incessit
“望梅止渴，画饼充饥” aspectu pruni extinguere sitim, depicto crustulo explere famem “一方水土，养一方人” hujus loci clima alit hujus loci homines “养兵千日，用在一朝”nutritus miles mille dies, adhibetur uno mane “一人造反，九族全诛” unus facit rebellionem, et novem consanguinei omnes plectuntur
"在家千日好，出外一时难” domi mille dies boni, foris modicum tempus difficile;
"做一天和尚，撞一天钟" agens una dia bonzium pulsa una die campanam;
“上说天堂， 下说苏杭” superius celebratur paradisus, inferius famosa Son tcheou et Hang tcheou "水来土掩，兵到将迎" aquae venienti agger opponitur, hosti accedenti dux occurrit "只要功夫深，铁棍磨成针" unum requiritur opus prolixum, et ferreus baculus attenuabitur in aciculam;
“城门失火，殃及池鱼" urbis porta flagrat igne, et calamitas attingit fossae pisces “耳闻是虚，眼见是实” aurium auditus fallax, oculorum visus verax
“谋事在人， 成事在天”moliri penes hominem, perficere a caeli est "天下无难事，只怕有心人" in mundo nulla difficilis res, tantum desunt navi homines,
”不听老人言，一世苦黄连“ non audienti senis dicta tota vita amarum absynthium (这句话用了possesive dative，译得还真是妙）
"呜呼哀哉”则是 heu miserum！ "三魂荡荡" animus extra se vagans，"七魄悠悠" spiritus longe distracti 等等，等等
书后还附有中文词汇的拉丁语翻译。 《论语》题目译为Dissertae Sententiae（直译：博学的话/观点；或直翻“说出来的话/观点”，或用另一个词根“绑在一起的话“也未尝不可）。译文水准相当高。特别适合以中文为母语或熟悉儒家文化的学人练习拉丁语之用。此外，也可从拉丁译文的用词看出19世纪下半叶西人对儒家核心词汇的诠释。比如”仁“字有时被译为pietas，但这里的pietas（虔敬）如果是天主教的概念，和罗马时代经典拉丁语中的pietas（偏对神、家人、朋友的责任等）又不一样。但把《论语》宗教化并不是Zottoli的主旨。他的选字还是很考究的，因上下文而异。比如，”仁“也经常译为humanitas（人性、文明）或virtus（美德）。而virtus这个词也常被用来译”德“。所以在Zottoli的理解中，这些关键词或概念（比如”仁“与”德“）经常是重叠而可互换的。《论语》中的”善“常译为lenis（mild，gentle，柔和、中和之意）。在拉丁文版中，君子就是明智的男人（sapiens vir），而小人是庸俗的男性人（valgaris homo）。但是在“唯女子与小人为难养也”中，小人又成了奴性的人（servitii homines）。有意思的是晁德莅选择用puella来翻译“女子”，也就是说在他的理解中，（在女人这个范畴里面）是未婚配尚在家里的女孩儿才是最麻烦的么？ 下面只选了一些大家比较熟悉的《论语》句子，看拉丁版全版（无中文对应句）请移步 http://www.slu.edu/colleges/AS/languages/classical/latin/tchmat/pedagogy/latinitas/kung/k1.htm 或http://page.renren.com/600961195/note/816945376 Zottoli的短序：Sic liber inscribitur, quod sententias plerumque contineat, quas Confucius suis cum discipulis edisseruit. Abrupta sunt effata, sensusque ita quandoque concisus, ut attentionis aciem, nisi acuatur, facile fallat. Decem sunt capita in viginti partes dispertita: priora quinque superiorem libri partem conficiunt, cetera inferiorem. 我的译文：此书之作，收言谈几多，为孔子及弟子所编。语焉短促，其义多难断，若不敏厉，极易误读。章有十，分诸二十部：前五较佳，其余略次。
CAPUT PRIMUM. 第一章 1. Confucius ait: studere sapientiae et jugiter exercere hoc, nonne quidem jucundum? Et si erunt sodales ex longinquo loco venientes, nonne quidem laetaberis? Si non, ab aliis nesciri et non indignari, nonne etiam sapientis est? 子 曰： 「學 而時 習之 ，不 亦說 乎？ 有朋 自遠 方來 ，不 亦樂 乎？ 人不 知而 不慍 ，不 亦君 子乎 ？ 3. Magister ait: comptis verbis et ementita facie homines, raro sunt pietate praediti. 子 曰 ： 「 巧 言 令 色 ， 鮮 矣 仁 ！ 」 4. Tseng tse ait: Ego quotidie de tribus examino me ipsum: an pro aliis quid tractaverint, et non fuerim fidelis; an cum amicis versatus, non fuerim sincerus; an traditam disciplinam haud factitaverim. 曾 子 曰 ： 「 吾 日 三 省 吾身 ─為 人 謀而 不 忠乎 ？ 與朋 友 交而 不 信乎 ？ 傳不 習 乎？ 」 16. Philosophus ait: non angor alios non meipsum cognoscere, angor non cognoscere alios. 子 曰 ：「 不 患人 之 不己 知 ，患 不 知人 也 。」 PARS POSTERIOR. 第一章下部 11. Philosophus ait: recole antiqua et hinc deduc nova, et poteris fieri praeceptor. 子 曰 ：「 溫 故而 知 新， 可 以為 師 矣。 」 15. Confucius ait: addiscere quin reflectas, tunc evanescet: reflectere quin addiscas, id erit periculosum. 子 曰 ：「 學 而不 思 則罔 ， 思而 不 學則 殆 。」
17. Philosophus ait: Yeou, doceam te scientiam? quod scis reputes id scire, quod nescis reputes nescire, hoc est vere scire. 子曰：由，诲汝知之乎！知之为知之，不知为不知，是知也。 22. Philosophus ait: homo qui tamen careat veracitate, nescio qui constabit: magnum plaustrum sine boum jugo, et parvus currus sine equorum jugo, illa quo pacto agentur? 子 曰 ：「 人 而無 信 ，不 知 其可 也 。大 車 無輗 ， 小車 無 軏， 其 何以 行 之哉 ？ 」
23. Tse tchang petiit an decem dynastiarum detur praenotio: Confucius reponit: Yn innitebatur in dynastiae Hia principiis, et quod dempsit vel addidit, potest sciri: Tcheou innixa in dynastiae Yn disciplinis, et quod demit vel addit, jam potest sciri: quae forte succedent dynastiae Tcheou, licet centum essent dynastiae, possunt praesciri. 子 張 問： 「 十世 可 知也 ？ 」 子 曰 ：「 殷 因於 夏 禮， 所 損益 ， 可知 也 ；周 因 於殷 禮 ，所 損 益， 可 知也 。 其或 繼 周者 ， 雖百 世 ，可 知 也。 」 CAPUT SECUNDUM. 第二章 20. Philosophus ait: oda concinentis casarcae (I.1.) laetatur quin diffluat, moeret sed sine sauciatione. 子 曰 ：「 關 睢， 樂 而不 淫 ，哀 而 不傷 。 」 25. Philosophus dicebat musicam "Concordia" esse absoluto pulchram tum absolute lenem; dicebat musicam "Bellator" esse omnino pulchram, non omnino lenem. 子 謂 韶， 「 盡美 矣 ，又 盡 善也 。 」謂 武 ，「 盡 美矣 ， 未盡 善 也。 」 PARS POSTERIOR. 第二章下部 3. Philosophus ait: solum virtute praeditus potest amare alios, potest odisse alios. 子 曰 ：「 唯 仁者 ， 能好 人 ，能 惡 人。 」 8. Philosophus ait: si mane acceperis sapientiam, vespere mori licebit. 子 曰 ：「 朝 聞道 ， 夕死 可 矣！ 」 11. Philosophus ait: Sapiens vir affectat virtutem, vulgaris homo cogitat terrena; sapiens cordi habet leges, vulgaris homo studet lucro. 子 曰 ：「 君 子懷 德 ，小 人 懷土 ； 君子 懷 刑， 小 人懷 惠 。」 16. Philosophus ait: sapiens vir est prudens in justitia, vulgaris homo intelligens in lucro. 子 曰： 「君 子喻 於義 ，小 人喻 於利 。」
17. Philosophus ait: videns sapientem cogita exaequare; videns non sapientem, tunc interius teipsum examina. 子 曰： 「見 賢思 齊焉 ；見 不賢 而內 自省 也。 」 19. Philosophus ait: Patre et matre superstite, ne longe peragres: peragrans oportet determines locum. 子 曰 ：「 父 母在 ， 不遠 游 ，游 必 有方 。 」 CAPUT TERTIUM.第三章 9. Tsai yu die cubabat; Confucius ait: putridum lignum non potest caelari, e sordido luto murus non potest tectorio exornari: pro Yu porro ad quid correptio? Initio ego quoad alios, audiens eorum verba, jam credebam eorum actionibus; nunc ego quoad alios, audio eorum verba, et observo eorum actiones: a Yu porro correxi hoc. 宰 予 晝寢 。 子曰 ： 「朽 木 不可 雕 也， 糞 土之 牆 不可 朽 也。 於 予與 何 誅？ 」 子 曰 ：「 始 吾於 人 也， 聽 其言 而 信其 行 ；今 吾 於人 也 ，聽 其 言而 觀 其行 。 於予 與 改是 。 」 PARS POSTERIOR. 第三章下部 24. Tsai ngo interrogans ait: philanthropus, vel si moneas illum dicens in puteo est homo, hunc eo ille prosequetur. Confucius ait: quomodo hoc ita erit? Sapiens poterit admoveri, non poterit praecipitari: poterit decipi, non poterit hallucinari. 宰 我 問曰 ： 「仁 者 ，雖 告 之曰 ， 『井 有 仁焉 。 』其 從 之也 ？ 子 曰 ：「 何 為其 然 也？ 君 子可 逝 也， 不 可陷 也 ；可 欺 也， 不 可罔 也 。」 （楼主注：这里的homo是不是弄错了，是井有仁，不是井有人啊。还是Zettoli当时用的版本和我们看到的不同？）
27. Philosophus ait: aequabilis medii virtus, nonne illa summa est? Hominum paucorum est, et jamdudum. 子 曰 ：「 中 庸之 為 德也 ， 其至 矣 乎！ 民 鮮久 矣 。」 CAPUT QUARTUM第四章 21. Philosophus ait: si tres homines iter facimus, certo erit meus magister: seligam istius bona et prosequar ea, illius non recta et ea emendabo. 子 曰 ：「 三 人行 ， 必有 我 師焉 ： 擇其 善 者而 從 之， 其 不善 者 而改 之 。」 CAPUT SEPTIMUM.第七章 23. Philosophus ait: vir sapiens est concors, sed nulla coitione; vulgaris homo coit, quin sit concors (6). 子 曰 ：「 君 子和 而 不同 ； 小人 同 而不 和 。」 CAPUT NONUM. 第九章 2. Philosophus ait: Homines natura invicem approximant, morum consuetudine invicem distant. 子 曰 ：「 性 相近 也 ，習 相 遠也 。 」 24. Philosophus ait: solummodo subnubae puella atque servitii homines sunt tractatu difficiles: si propior ipsis accedas, tunc non obsequentur; si longe sis illis, tunc indignabuntur. 子 曰 ：「 唯 女子 與 小人 為 難養 也 ！近 之 則不 孫 ，遠 之 則怨 。 」
（楼主注：有意思的是这里的女子并没有被译成泛指的女人feminae等等，而是用了女孩puella，尚未婚配的女孩，这意思可大不一样了。） [Qiyut于2013-09-07 00:55编辑了帖子]
|
|
|
沙发#
发布于：2014-12-05 15:14
用户被禁言,该主题自动屏蔽! |
|
|
地板#
发布于：2014-01-18 22:09
 太棒了 |
|
|
4#
发布于：2013-10-17 03:24
Qasoqaanga：这说明老外耳朵里，清浊是很分明而且辨义。可想而知当今没有浊音的普通话英语对老外可能是折磨。回到原帖倒也不见得普遍是如此。我承认只是在说个人经验，但是在我的经验里，一般人还是有很多只是觉得哪里好像“怪怪的”，不见得真那么明确地知道它的不同之处，也不到用以辨义的地步。而且某些“老外”的英语对其他老外而言貌似也是一种折磨。^^" |
|
|
6#
发布于：2013-09-13 08:53
不知道楼上引用的罗马字依据是什么。有一点是对的，二等字的确有介音-r-。但他不是颤舌音而是卷舌音。吴方言和闽方言都保留了相对的古音。闽方言抛弃了卷舌音，而吴方言将卷舌音处理成塞擦音。个人以为，没有入声的方言，音色将逊色不少。
|
|
|
7#
发布于：2013-09-12 19:34
子：
罗马字 国际音标 cix／ziio tsĭə 濯（入声）： 国际音标 罗马字 ɖʰɔk druk／deok |
|
|
8#
发布于：2013-09-12 19:30
Qasoqaanga：上古汉语与西方语言交流，最著名的就是《汉书》中「乌弋山离」，音译自Alexandria(亚历山大)。 “汉典”在每个字的下边，列出了广韵拟音所对应的罗马拼写，可参考一下： 比如 子 字：子 廣韻目次：上六止
濯 字：濯 宋本廣韻 廣韻目次：去三十六效
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
9#
发布于：2013-09-09 07:50
这说明老外耳朵里，清浊是很分明而且辨义。可想而知当今没有浊音的普通话英语对老外可能是折磨。
|
|
|
10#
发布于：2013-09-08 21:12
Qasoqaanga：上古汉语与西方语言交流，最著名的就是《汉书》中「乌弋山离」，音译自Alexandria(亚历山大)。利玛窦的西字奇迹中对南京官话的描写区分送气不送气（但一律清音），送气音在字母右上角标一向右开口的半圆，我估计借自古希腊语的那个送气音符 |
|
|
11#
发布于：2013-09-08 20:22
上古汉语与西方语言交流，最著名的就是《汉书》中「乌弋山离」，音译自Alexandria(亚历山大)。
黄金时代的拉丁语似乎没有塞擦音，因此对于汉语的塞擦音，一般都处理成 ti-或ci-。至于汉语的送气与不送气清音，一般都处理成拉丁语的清辅音，因为明清时代的北方标准语没有浊辅音。吴方言拼音版圣经则统统严格采用请浊辅音。 |
|
|
12#
发布于：2013-09-07 10:52
古代文化交流，如果影响强烈，如希腊语之于拉丁语，梵语之于藏语，则输入语的语音会向输出语靠拢（拉丁字母表和藏语字母表都有本不属于自己的音的字母），如果影响是渐进缓慢的，如梵语之于汉语，希伯来语之于拉丁语，则寻求本族语语音框架内的代替，差不多就好。另外罗马人对于被其征服的蛮族的语言，通常会说蛮族语过于野蛮，不适合用拉丁文体现云云……
|
|
|
14#
发布于：2013-09-07 10:32
Qasoqaanga：楼上，看见这个帖子，瓦罗很吃惊遇见同好了。谢谢斑竹指教。 现在上古汉语和古典拉丁语都有影响较大的构拟读音。我现在比较好奇的是，如果上古时期东西方就开始交流，那么其中诸子的名字会如何音译成拉丁语？ 看前边截取的上古汉语的国际音标，有些发音不大好处理啊。比如 子 和 濯，可否近似处理为 Tsie 和 deauk？古典拉丁文要如何拼写才最合适呢？ |
|
|
16#
发布于：2013-09-07 08:46
楼上，看见这个帖子，瓦罗很吃惊遇见同好了。
拉丁文版论语不要期望太高，我指的是拉丁文本身。学习拉丁文应该主攻黄金时代的拉丁文范文。近代拉丁文已经有些罗曼语倾向了。 郭先生的古音拟音，是王了一先生一派的，自成系统。截图是上古音也就是南北朝以前的汉字发音。（古）字后面两字是反切注音，譬如张，端阳反/端阳切，就是端[t-]+阳[-iang]=张[tiang]，现在的厦门话发[tiong]。你的濯，吴方言发[dzok][zok]，厦门话[diok] |
|
|
17#
发布于：2013-09-07 00:49
我特别注意了众弟子的人名翻译：
Yeou tse（有子）， Tseng tse（曾子）， Tse hia（子夏）。看得出来应该是遵循北方语系的发音。 在此特地向大家请教，如果根据上古汉语的发音，众弟子的名字应该如何用拉丁语翻译？我个人有点拿捏不准。
我在郭锡良的《汉字古音手册》将这些汉字读音截图如下，可否请诸位翻译一下？谢谢。 子： 图片：子.jpg 
张： 图片：张.jpg 
有： 图片：有.jpg 
曾： 图片：曾.jpg 
最后再加一个 濯 字，跟鄙人有关，呵呵，也有劳了。 图片：濯.jpg  [Qiyut于2013-09-07 10:11编辑了帖子]
|
|
|
|
18#
发布于：2013-09-07 00:24
PARS POSTERIOR.（季氏第十六）
1. Ki familia invasura erat Tchoan yu. Jan yeou et Ri lou revisentes ad Confucium dixerunt: Dominus Ki mox habebit rem cum Tchoan yu. Confucius ait: K'ieou, nonne est tuum hoc crimen? Ista Tchoan yu, olim a priscis regibus habita est uti orientalis Mong domina; praeterea est in regni confinium meditullio; estque reguli domui subdita: quit ut invadatur fiet (1)? Jan yeou subjunxit: dominus vult hoc; nos duo ejus ministri, ambo non volumus. Confucius respondit: K'ieou, historiographus Tcheou jen habebat effatum sic expressum: exerturus vires adeat dignitates; qui non possit, absistat; si periclitantem non sustentet, prolabentem non erigat, tunc futurus cuinam usui ille coeci ductor? Imo tuum die tum aberrat. Si tigris vel urus effugiat e septo, si chelonium vei jaspis vitietur in arca medio, id cujusnam culpa (2)? Jan yeou inquit: nunc illa Tchoan yu bene munita est, et tamen proxima ad nostram Pi: si modo non occupet, posterioribus generationibus certo erit filiorum nepotumque sollicitudo. Confucius respondit: K'ieou, sapiens odit hujusmodi renuentem dicere se velle rem, et firmiter praetexentem rei excusationes. K'ieou audivi, tenentes regnum et habentes familiam non angi infrequentia subditorum, sed angi non aequa juris distributione; non angi paupertate, sed angi quod non sit pax. Etenim si aequa distributio, non erit paupertas; si concordia, non infrequentia; si pax, non erit eversio. Haec ita se habent (3): quapropter si remotiores populi necdum se submittant, tunc expolienda externa virtus ad attrahendos illos; cumque illos attraxeris, illos tunc pace confirmes. Nunc tu Yeou cum K'ieou, adjuvatis dominum vestrum; remotior populus non se subjicit, et tamen non potestis attrahere (4); regnum divisum concidit distrahiturque in partes, nec potestis conservare: et adhuc molimini movere scuta et hastas in regni visceribus. Ego timeo ne Ki Suen sollicitudo non versetur in Tchoan yu, sed inveniatur honorarium diathyrum intra (5). 2. Confucius ait: cum in imperio viget ordo, tunc ritus, musiea, et armis infigendae, punitiones ab imperatore procedunt: cum imperio deest ordo, tunc ritus, musica et bellicae expeditiones a regulis procedunt: si a regulis procedunt, circiter decem intra aetates, pauci non amittent; si a toparchis procedunt, quinque intra aetates pauci non amittent; si domestici ministri tenent regni potestatem, tres intra aetates pauci non amittent. Si imperium tenet ordinem, tunc administratio non erit penes toparchas; si imperium servat ordinem, tunc plebis homines non disceptabunt. 3. Confucius addit: vectigalia abierunt e reguli domo, quinque abhinc generationes; administratio devenit ad magnos magistratus, a quatuor jam generationibus. Ideo isti tres Hoan reguli pronepotes attenuati sunt (1). 4. Confucius ait: utiles sunt tres amicitiae, noxiae tres amicitiae: congredi rectum, conjungi sincero, sociari multorum scio, utilitati erit: congredi expertum fucandi, congredi peritum blandiendi, congredi pronum garrulitati, damno erit. 5. Confucius ait: utiles sunt tres amores, perniciosi tres amores. Amare discernere ritus et musicam, amare dicere aliorum bona, amare multiplicare sapientes amicos, utilitati erunt. Delectari effreni voluptate, delectari licentioribus vagationibus, delectari epularum deliciis, intertrimento sunt (2). 6. Confucius ait: assistentis ad insignem virum dantur tria errata. Si ejus sermo nondum te attigerit et loquaris, vocatur praecipitantia: si sermo te attigerit, et non loquaris, vocatur occultatio; si nondum observaveris vultus apparentiam et loquaris, vocatur coecitas. 7. Confucius ait: sapiens habet tria cavenda. Adolescentiae tempore, sanguine et spiritibus nondum confirmatis, quod cavere est, impudicitia continetur: cum attigerit suam maturam a tatem, sanguine et spiritibus modo corroboratis, quod cavendum, consistit in rixis: provectus ad suam senectutem, sanguine et spiritibus jam fatiscentibus, quod caveat, est acquirendi cupiditas. 8. Confucius ait: sapiens tria sunt quae veretur; veretur coeli numen, veretur magnos viros, veretur Sanctorum verba. Vulgaris homo non cognoscit coeli numen, adeoque nec veretur: parvifacit magnos viros, ludificatur Sanctorum verba. 9. Confucius ait: qui nativa sapiunt sapientia, primi sunt ordinis: qui studio addiscunt eam, secundi sunt: qui obtusi student ei, rursus ab his secundi: qui obtusi et non student, vulgus jam censentur infimum (1). 10. Confucius ait: sapiens habet novem curas: in visu intendit claritati, auditu intendit sagacitati, ore attendit comitati, habitu attendit modestiae, verbis attendit fidelitati, actionihus intendit sedulitati, dubitans cogitat interrogare, irascens cogitat secutura incommoda, videns lucrum cogitat justitiam. 11. Confucius ait: aspicientes honum, quasi nequeant assequi (2); aspicientes malum, quasi tangerent bullientem aquam: ego vidi hujusmodi homines, ego audivi hujusmodi proverbium. At latitantes domi ad rimandas suas notiones, et exercentes aequitatem ad prodendam suam doctrinam, ego audivi hujusmodi proverbium, nondum vidi hujusmodi homines (3). 12. T'si King regulus habebat equorum mille quadrigas; mortis die, populus nullam invenit virtutem, quam celebraret. Pé i et Chou t'si fame perierunt ad montis Cheou yang radicem; populus usque in praesens celebrat illos. "Vere non pensat divitias, sed solum pensat excellentiam" illud nonne de his dictum (4)? 13. T'chen king percunctatus a Pé yu ait: tu porro habuistine extraordinariam auditionem? Respondens ait: nondum. Olim cum solus staret, ego Li festinans pertransii aulam; inquit: studesne Odis? respondi: nondum. Nisi studeas Versibus, non habebis unde loquaris. Ego Li recessi, et studui Versibus. Altera die, cum etiam solus staret, ego Li properans pertransii oecum; inquit: studesne Ritibus? Respondi: nondum. Nisi studeas Ritibus, non habebis unde consistas. Ego Li recessi et studui Ritibus. Audivi haec duo. T'chen kang abiit, et gaudens ait: quaerens unum, teneo tria: audivi de Versibus, audivi de Ritibus, et insuper audivi sapientem abstrahi a suo filio. (1). 14. Regni principis uxorem, princeps appellans eam vocat adjutricem, et adjutrix se nominans vocat parvam puellam: regni homines appellantes eam vocant principem adjutricem, et appellantes apud exteras ditiones vocant modicae virtutis minorem principem; exterarum ditionum homines appellantes eam etiam vocant principem adjutricem (2). CAPUT NONUM.（阳货第十七） 1. Yang ho volebat conventum Confucium; Confucius non invisit: dono misit Confucio porcellum (3). Confucius captavit tempus illius absentiae, et ivit eum salutatum; offendit in via. Alloquens Confucium ait: veni; ego tecum loquar; additque: sinu recondens suum thesaurum, et turbatum relinquens suum regnum, poteritne dici pius? Respondit: non potest. Amans operari publicis rebus, et tamen passim amittens opportunitatem, poteritne vocari prudens? Respondit: non potest. Dies, mensesque pertranseunt, anni haud nos manent (4). Confucius respondit: bene; ego mox geram magistratum. 2. Philosophus ait: Homines natura invicem approximant, morum consuetudine invicem distant. 3. Philosophus ait: Duntaxat supremi ordinis sapientes cum infimi ordinis insipientibus non mutantur. 4. Confucius accedens Ou civitatem, audivit fidium canticorumque sonos Magister renidens vultu risit, aitque: jugulaturus gallinam quorsum uti bovis cultro (5)? Tse yeou respondens ait: olim ego Yen audivi a magistro dici (6): sapiens praeses si studet sapientiae tunc amat alios, vulgi homines si student sapientiae, tunc facile mandantur. Confucius ait: o duo tresve filioli, Yen hujus dictum verum est: quod antea dixi, jocus scilicet (i). 5. Kong chan fou jao, usurpata Pi, rebellaverat (2): accersentem, Confucius volebat adire; Tse lou aegre ferens ait: nusquam ire est jam (3); quid necesse Kong chan familiam adire? Confucius ait: ipse me vocavit; num vero de nihilo? Si quis me utatur, ego forte effecero orientalem Tcheou (4). 6. Tse tchang petiit de vera virtute a Confucio. Confucius ait: valens peragere quinque in imperio, est perfectus. Ausim ea sciscitari. Respondit ut sit obsequiosus, magnanimus, sincerus, sedulus, beneficus. Si obsequiosus, tunc non contemnetur; si magnanimus, tunc demerebitur multitudinem; si sincerus, tunc alii ei fident; si sedulus, tunc habebit effectum; si beneficus, tunc aptus erit qui mandet aliis. 7. Tsin toparcha Pi hi accersente, Confucius volebat adire. Tse lou ait: olim ego Yeou audivi a Magistro dici: si quis ipsemet in sua persona agat non recte, sapiens non coit. Pi hi usurpata Tchong meou rebellavit, et magister illum adit; quomodo hoc? Confucius respondit: ita; fait hic sermo. Sed nonne dicitur: durum? perfricatur quin attenuetur; et nonne dicitur: album, tingitur quin nigrescat (5)? ego qui sim ventrosa cucurbita! qui potero suspendi et non manducare! 8. Confucius ait: Yeou, tu audivistine sex notiones cum sex suis obstructioibus? Assurgens ait: nondum. Sede, ego docebo te (6). Amare humanitatem sine amore discendi, hujus vitium, inscitia: amare scientiam sine amore addiscendi, hujus vitium evagatio: amare fidelitatem sine amore addiscendi, hujus vitium offensio; amare ingenuitatem sine amore addiscendi, hujus vitium imprudentia; amare strenuitatem sine amore discendi, hujus vitium perturbatio; amare fortitudinem, sine amore discendi, hujus vitium temeritas. 9. Philosophus ait: o filioli, quare non studetis illi Carminum libro? Per carmina possumus nos excitare, possumus nos inspicere, possumus sociales evadere, possumus jure indignari, propiori servire patri, remotiori servire principi (1), et multa scire de avium, quadrupedum, herbarum, arborumque nominibus. 10. Confucius alloquens suum Pé yu ait: tu an non operaberis Tcheou australibus et Chao australibus? Homo qui non operetur Tcheou australibus et Chao australibus, is nonne videtur obversa muro facie consistere (2)? 11. Philosophus ait: Ritum dici, ritum nuncupari, qui unquam gemmas et serica significat? musices appellatio, musices appellatio, qui unquam est campanae tympanique appellatio (3)? 12. Philosophus ait: habitu severi, intus autem flaccidi, comparati ad vile vulgus, nonne illi sunt veluti perforantes transilientesque parietem fures (4)? 13. Philosophus ait: vicorum integerrimi sunt virtutis pernicies (5). 14. Philosophus ait: in via audita statim in via enunciare, virtutis est projectio (6). 15. Philosophus ait: abjecti homulli! qui possis cum iis servire principi? Ii cum nondum id obtinuerint, anguntur ut illud obtineant; cumque jam id obtinuerint, anguntur ne illud amittant. Si anguntur no illud amittant, nihil erit quo non pertingant. 16. Philosophus ait: antiquitus, homines habebant tres defectus: nune vero vel hujusmodi nec sunt (1). Priscorum spiritus elatio erat lascivula; nunc temporis audacia est effrenatio: priscorum severitas, rigida; nunc temporis severitas est iracunda pugnacitas: priscorum ruditas, simplex; nunc temporis ruditas est versutia et nil aliud (2). 17. Philosophus ait: odi ostrum detrahens minio; odi Tcheng modulationes, perturbantes graviorem musicam; odi acutum os, subvertens regna et familias (3). 18. Philosophus ait: ego velim non amplius loqui. Tse kong subjunxit magister si non loquatur, tunc nos discipuli quid transmittemus? Confucius respondit: coelum qui unquam loquitur? Quatuor tempora recurrunt, res omnes enascuntur: coelum an aliter loquitur? 19. Jou pei volebat invisere Confucium; Confucius se excusavit ab invaletudine; cumque deferens mandatum excederet fores, sumpsit cytharam et cecinit, ut ille id audiret (4). 20. Tsai ngo interrogavit cur sit trium annorum luctus, quando anni cursus jam sit diu multumque: si enim sapiens tres annos non exerceat ritus, ritus profecto exolescunt; cumque tres annos non agat musicam, musica profecto interibit. Et veteres fruges jam desierunt, novae fruges jam ascenderunt in aream: et terebrans scalptorium mutavit ignem. Anno igitur exacto poterit cessari (5). Confucius respondit: et vesci illa oryza, et induere illa serica, in te tranquille fores? Tranquille, inquit. Si tu tranquille, tunc facias ita. At sapiens jacens in luctu, comedens exquisita non gustat, audiens musicam non delectatur, penetralia inculens non quiescit; ideo non faciet. Nunc tu tranquille feres, ergo facias illud (1). Tsai ngo egresso, Confucius exclamavit: Yu iste non est pius. Filius natus tres annos, tunc demum abstrahitur e patris matrisque sinu; hinc triennii luctus, est imperio communiter usitatus luctus. Yu habetne trium annorum amorem in suos parentes? 21. Philosophus ait: ad satietatem comedentes totam diem, quin habeant cui applicant animum, proh! quanta implicantur difficultate! At num non habent talos et scrupos? hos ducere adhuc sapientius quam abstinere (2). 22. Tse lou ait: sapiens nonne primas dat fortitudini? Confucius respondit: sapiens justitiam habet uti primam: dignitate eminens, praeditus robore sine justitia, erit turbulentus: privatus homo, habens robur et carens justitia, erit latro. 23. Tse kong ait: sapiens etiamne habet aversationes? Confucius ait habet aversationes: aversatur divulgantes aliorum mala; aversatur qui constituti infima conditione, tamen obtrectant superioribus; aversatur fortes qui careant civilitate; aversatur intrepide audentes, qui sint animo obtuso. Tum pergit: tu, Se, num praeterea habes quos averseris? Aversor, inquit, qui alios explorant, id ducentes prudentiae; aversor qui non cedunt, id reputantes fortitudinem; aversor qui occulta exprobrantes id existimant ingenuitatem. 24. Philosophus ait: solummodo subnubae puella atque servitii homines sunt tractatu difficiles: si propior ipsis accedas, tunc non obsequentur; si longe sis illis, tunc indignabuntur. 25. Philosophus ait: qui aetate quadragenarius adhuc habeatur invisus, illi finitum est jam (3). PARS POSTERIOR.（微子第十八） 1. Wei Vicecomes inde discessit, Ki Vicecomes factus est mancipium, Pi kan corripuit et occisus est. Confucius ait: Yn habuit tres verae virtutis viros. 2. Lieou hia hoei agens judicem criminalem pluries munere dejectus fuit (1). Alii dicebant: domine, an nondum licebit abire? Respondit: si rectam tenens viam serviam aliis, quo ibo quin pluries dejiciar? Si deflexum tenens iter serviam aliis, quid necesse relinquere patrium regnum? 3. T'si King regulus recepturus Confucium ait: sicut Ki ministrum, equidem ego non potero: juxta Ki inter et Mong medium tractabo illum (2). At ego, inquit, jam senui; non potero ejus opera uti. Confucius abiit. 4. T'si homines dono miserant muliebrem chorum: Lou toparcha Ki hoan tse recepit eas, et tres dies non fuit regius congressus. Confucius abiit (3). 5. Regni T'chou amens, Tsidyu (4), cantans atque praeteriens Confucium, ait: o phoenix, phoenix! quantum virtus tua debilitata est! at si praeteritum non potest impediri, futurum adhuc potest praeverti (5); desiste tandem, oh, desiste: in praesens prosequentes administrationem periclitantur. Confucius desiliit, volens cum illo loqui: sed ille profugit et declinavit eum; nec potuit cum illo loqui. 6. T'chang tsiu et Kié, ni, bini stantes arabant. Confucius illos pratervectus misit Tse lou interrogatum de vado. T'chang tsiu ait: ille qui tenet currum quis est? Tse lou respondit: est Confucius. Ait: estne regni Lou Confucius? Respondit: ita. Ait: ille cognoscit vadum (6). Petiit a Kié ni. Kié ni ait: tu quis es? Respondit: sum Tchong yeou. Ait: esne Louani Confucii discipulus? Respondens ait: ita. Ait: torrentis instar ruens imperium totum ita est, et quisnam sinet immutari (7)? Porro tu potius quam sequaris fugientem homines litteratum (1), nonne satius sequeris fugientes saeculum philosophos (2)? Et occabat semen quin intermitteret. Tse lou ivit ad significandum. Confucius corde affectus exclamavit: cum avibus et quadrupedibus non possumus una coire societatem: ego igitur nisi horum hominum generi coeam, cui vero sociabor (3)? Si imperio vigeret ordo, K'ieou nil conferret mutationi (4). 7. Tse lou dum sequens retro mansisset, offendit grandaevum virum ad baculum gestantem cistellam. Tse lou interrogans ait: domine, vidistine magistrum? Senex ait: quatuor membris non laboras, quinque fruges non discernis (5): quis est tuus magister? humi fixit suum baculum, et extirpabat herbas. Tse lou manus junxit et stetit. Retinuit Tse Ion ad pernoctandum, occidit gallinam, paravit millium, et apposuit illi; eique stitit suos duos filios. Postera die, Tse Ion ivit ad significandum. Confucius ait occultus est sapiens; jussitque Tse lou reverti et invisere cum: at cum pervenit, jam abierat. Tse lou ait: abstinere magistratu non est aequum. Si majorum juniorumque ordinem non potest violare (6), principis subditique officia, quomodo ille negligit ea? Velle puram servare suam personam, et tamen perturbare magnum societatis ordinem! Sapiens magistratum gerit, expleturus suum officium: doctrinam non habere cursum, jam scimus hoc. 8. Elapsi saeculo viri Pé i, Chou t'si, Yu tchong, I i, Tchou tchang, Lieou hia hoei, et Chao lien (7). Confucius ait: non demittentes suum animum nec deprimentes suam personam, nonne Pé i et Chou t'si? Dictoque Lieou hia hoei et Chao lien, demississe animum et depressisse personam, at verba quadrasse recto ordini, actiones quadrasse communi sensui, illosque hujusmodi esse, et nil aliud (1); dictoque Yu tchong et I i, occultos degisse, et licentius locutos, at personam obtinuisse puritatem, suique subductionem congruisse epikeiae (2): ego vero discrepo ab his; nil absolute teneo, nil absolute respuo. 9. Primus phonascus, Tche, migravit in T'si; secundae; refectionis musicus, Kan, adiit T'chou; tertia refectionis, Leao, petiit T'sai: quartae refectionis, K'iué, contendit T'sin: tympanotriba Fang chou accessit ad flumen; agitans tympaniolum, Ou, penetravit in Han; secundus phonascus, Yang, et pulsans chalcophonum, Siang, ingressi sunt in mare (3). 10. Tcheou Dux alloquens Lou regulum ait: sapiens non eliminat sans consanguineos; non facit magnos administros indignari quod non adhibeantur; veteranos et antiquos, si non sit gravis causa, tunc non abjicit; non exigit perfectionem in uno homine (4). 11. Dynastia Tcheou habuit octo heroes, Pé ta et Pé kouo, Tchong t'ou et Tchong hou, Chou yé et Chou hia, Ki soci et Ki kouo (5). CAPUT DECIMUM.（子张第十九） 1. Tse tchang ait: sapientiae alumnus viso periculo exponens vitam, viso lucro cogitans justitiam, in litamine memor reverentiae, in funere attendens moerori, is satis jam. 2. Tse tchang ait: servans virtutem non generose, et credens doctrina haud firmiter, qui meretur supputari, existens; qui meretur supputari, non existens? 3. Tse hia scholae alumni quaesiverunt de amicitia a Tse tehang. Tse tchang ait: Tse hia quid dicit? Respondentes dixerunt: Tse hia dicit probatis, his consociator; qui non probantur, eos repelle. Tse tchang exclamat: differt ab eo quod ego audivi; excellens vir estimat sapientes et complectitur omnes, laudat bonos et miseratur impotentes. Sumne ego magnus sapiens? ex hominibus quis erit quem non admittam? sumne ego insipiens? alii sunt me repulsuri; quomodo fiet illud repellere alios? 4. Tse hia ait: quamvis exilis ars, profecto habet quod sit spectatu dignum. At si promoveas ad longe profunda, vereor ne obstructus haereas; quapropter sapiens non exercet (1). 5. Tse hia ait: in diem perdiscens qua quis nondum possideat, et per mensem nil obliviscens quae ipse jam teneat, potest dici jam studiosus discendi. 6. Tse hia ait: late addiscere et serio velle, practica consulere et proxima rimari, vera virtus invenitur inter haec (2). 7. Tse hia ait: varii artifices manent in foro ad perficiendum suum opus; sapiens addiscit ad fastigium imponendum suae doctrinae (3). 8. Tse hia ait: vulgaris homo quae peccaverit omnino fuco cohonestat. 9. Tse hia ait: sapiens habet tres formas: si eminus suspicias illum, severus videtur; si proximes illi, est comis; si audias ejus sermonem, rigidus erit (4). 10. Tse hia ait: sapiens fidentem, tunc vero gravat suum populum; si nondum fidens, tunc habebit pro divexante se (1): fidentem, tunc vero reprehendit principem; si nondum fidens, tunc censebit calumniari se. 11. Tse hia ait: in gravioribus officiis non transgredienti cancellos, in minoribus officiis ultra citraque esse, licebit (2). 12. Tse yeou ait: Tse hia discipuli et sequaces, cum aspergunt, verrunt, respondent aequalibus vel superioribus, accedunt vel recedunt, tunc quidem bene; at vero accessoria haec: principale autem deest: quomodo id stabit? Tse hia hoc audito, exclamavit: Heu! Yen yeou fallitur. Sapientis institutio, ecquid anteponit et tradit, ecquid posthabet et negligit? At comparandos ad plantas et arbores juxta species distinctas, sapientis institutio quomodo potest illudere (3)? Et qui complectens initium complectatur finem, is nonne solus sanctus vir? 13. Tse hia ait: si magistratum gerenti superent vires, tunc studebit; si studenti superent vires, tunc magistratum geret (4). 14. Tse yeou ait: parentalis luctus summum attingit in doloris affectu, ibique sistit. 15. Tse yeou alt: meus sodalis Tchang, facit difficilia tentatu, at nondum perfecta est virtutis. 16. Tseng tse ait: quam magnifice compositus ille Tchang! Sed difficile est una cum eo colere internam virtutem. 17. Tseng tse ait: ego audivi a magistro hominem non solere ultro exhaurire se: at nonne certo in parentum funere (5)? 18. Tseng tse ait: ego audivi a magistro de Lou toparchae, Mong tchoang tse, pietate filiali, hujus alia posse imitatione attingi; at illum non mutasse patris ministros, et patris administrationem, hoc difficile praestari. 19. A domino Mong jussus Yang fou agere judicem criminalem, petiit consilium a suo magistro Tseng tse; Tseng tse ait: superioribus aberrantibus sa via, populus dissolvitur jamdudum. Si assequeris rei veritatem, tunc deplorans miserare, et noli gaudere (1). 20. Tse kong ait: imperatoris T'cheou improbitas non erat ita immensa. Quapropter sapiens princeps horret considere imo confluvio, quo totius imperii vitia simul confluunt (2). 21. Tse kong ait: sapientis principis defectus, similant solis lunaeque eclipses: cum deficiunt, homines omnes id aspiciunt; cum se emendaverint, homines omnes suspiciunt illos (3). 22. Wei toparcha Kong suen t'chao quaesivit a Tse kong dicens: Confucius unde didicit? Tse kong ait: Wen et Ou imperatorum instituta nondum deciderunt in terram, persistunt in hominibus: sapientiores memorant eorum potiora, minus sapientes recordantur eorum leviora, ut nusquam non existat Wen et On imperatorum doctrina. Magister meus unde non didicit? et tum quid certi magistri opus? 23. Lou toparcha Chou suen on chou alloquens magistratus in regia ait Tse kong sapientior quam Confucius. Horum unus, Tse fou king pé, id monuit Tse kong. Tse kong ait: sit in exemplum palatii murale septum Se hujus mucus attingit humeros; explorando videre est totius domus praestantiora. Magistri mucus est plurium octipedum perticarum; nisi invenias ejus portam et ingrediaris, non videbis parentalium aularum splendorem, variorumque magistratuum opulentiam. Porro qui inveniant ejus portam, forte pauci sunt: illud domini dictum nonne etiam merito? 24. Chou suen ou chou detrahebat Confucio. Tse kong ait: nullius usus erit; Confucius non potent detractione minui: aliorum hominum sapientia, colliculus aut collis scilicet, adhuc potest transcendi; Confucius sol est et luna, non est unde superetur: alii licet velint seipsos ab eo separare, ii qui officient soli et luna? Potius patebit illos nescire rerum mensuram (1). 25. T'chen tse k'in compellans Tse kong ait: tu agis modeste; Confucius qui est sapientior prae te? Tse kong ait: sapientiae alumnus ex uno verbo aestimabitur prudens, ex uno verbo aestimabitur imprudens; verba non possunt non invigilari. Magister meus non potest attingi; sicut coelum non potest admotis scalis conscendi. Magister assecutus rempublicam, fuisset quod dicitur "sustentat populum et statim stabilitur, ducit illum et statim pergit, tranquillat illum et statim adhaeret, excitat illum et statim fit concors, ejus vita gloriosa, ejus mors complorata quo unquam modo ille poterit attingi? PARS POSTERIOR.（尧曰第二十） 1. Yao ait: heus, tu Choen, coelitus successionis ordo est in tua persona. Sincere teneas ipsum medium: si quatuor mania premantur egestate, coelestis census aeternum cessabit. Choen etiam his usus mandatum tradidit Yu (2). Tang ait: ego homunculus Li audeo adhibere nigrum taurum (3); audeo solemniter declarare coram augustissimo supremo dominatore, quod habenti peccatum non audeam parcere, et Altissimi ministros non tenebo absconditos; his inscriptis in Altissimi corde (4). Jam si mea persona habeat peccatum, non attinebit imperii populos; si imperii populi habeant peccatum, peccatum erit in mea persona (5). Tcheou exercuit magnam beneficentiam, at probos viros, hos ditavit. Licet, inquit, tyrannus habeat summe propinquos, non valent meos integerrimos viros; jam si populus habebit querimoniam, vertetur in me uno viro (1). Sategit ponderum et mensurarum, examinavit leges et statuta, restituit dejectos praefectos, et quatuor regionum administratio cursum habuit: erexit destructos principatus, continuavit interruptas prosapias, evexit latitantes privatos, et imperii populi ad eum converterunt cor: quae pluris duxit popularia, annona, parentalia, et sacrificia. Si liberalis ergo, tunc sibi conciliat multitudinem; si sincerus, tunc populus fidit; si sedulus, tunc tenet effectum; si aequus, tunc gaudio erit (2). 2. Tse tchang quaesivit a Confucio dicens: quomodo quis continuo poterit agere regimen? Confucius respondit: magni faciat quinque egregia, removeat quatuor vitia, et tunc poterit agere administrationem. Tse tchang pergit: quaenam dicuntur quinque egregia? Confucius respondet: sapiens princeps est beneficus, sed sine expensis; gravans, sed sine offensione; desiderans, sed sine cupiditate; prosperitate contentus, sed sine superbia; gravis, sed minime ferus. Tse tchang instat: quid significat beneficus sine impensis? Confucius ait: prosequens ea, quibus populus ditescit, ad eum ditandum, sic nonne etiam beneficus et tamen nihil expendens? Et si seligat quae possunt imponi, iisque gravet cum, similiter ecquis indignabitur? Et si expetat humanitatem, et consequatur humanitatem, item qui cupidus censebitur? Et si sapiens princeps non distinguens plures paucioresque, non leviora graviorave, nunquam audeat parvifacere, sic nonne etiam prosperitate contentus et tamen non superbiens? Et si sapiens princeps compositam gerat suam vestem pileumque, et honestate decoret suum oculorum obtutum, ut majestate plenum subditi suspiciant et vereantur eum, sic nonne etiam gravis sed minime truculentus? Tse tchang ait: quaenam dicuntur quatuor vitia? Confucius respondit: non instituere et tamen morte punire, dicitur tyrannis; sine praemonitu uno intuitu velle opus absolutum, dicitur violentia; remisse mandare et urgere certum tempus, dicitur grassatio; cum aeque ipsum dandum erit alicui, erogandi recipiendi diffcultas dicitur facere substitutum (3). 3. Philosophus ait: qui non agnoscit coeli providentiam, non habet unde fiat sapiens. Qui haud noscit ritus, non habet unde consistat. Qui non discernit sermones, non habet unde cognoscat homines. |
|
|
19#
发布于：2013-09-07 00:23
CAPUT SEXTUM.（先进第十一）
1. Confucius ait: majores natu quoad civilitatem et harmoniam, rustici habentur homines: posteriores natu quoad civilitatem et harmoniam, sapientiores existimantur. At quoad ea exercenda, nae ego sequar aevo priores. 2. Philosophus ait: qui me comitabantur in regnis T'chen et T'sai, omnes non frequentant scholam jam (2). Pro virtute erant Yen yuen, Min tse k'ien, Jan pe nieou, Tchong kong; facundia, Tsai ngo et Tse kong; administratione, Jan yeou et Ki lou; litteratura, Tse yeou et Tse hia. 3. Philosophus ait: Hoei non erat auxilio mihi; ex meis enim verbis nullum erat quod non arrideret (3). 4. Philosophus ait: oh quam pins ille A1in tse k'ien! Alieni non discrepant ab ejus parentum fratrumque praeconio (4). 5. Nan yong saepe repetebat illud (III. 22) candidae tessera (5): Confucius sumens sui fratris filiam nuptui dedit ei. 6. Lou toparcha Ki k lang tse quaesivit discipulorum quis esset amans sapientia studium: Confucius respondens ait: fuit Yen hoei qui amabat sapientiae studium: at infeliciter brevis fuit vitae et mortuus est: nunc vero nemo est. 7. Yen yuen defuncto, Yen lou postulavit Confucii currum, ut faceret inde conditorium. Confucius ait: ingeniosa sit vel non ingeniosa, unusquisque tamen praedicat suam sobolem: meus Li defunctus habuit sandapilam, non vero conditorium; ego neque pedes incessi, ut conficeretur illi conditorium: quandoquidem ego sequutus magnorum magistratuum calcem, non possum pedester ire (1). 8. Yen yuen defuncto, Confucius exclamavit: lieu! Coelum me extinxit, coelum me perdidit! 9. Yen yuen emortuo, Confucius luxit eum efflictim; asseclae dixerunt magister dolet nimium. Reponit: an fuit nimius dolor? At si non hujus viri causa perdolescam, cujus vero causa? 10. Yen yuen demortuo, ipsius alumni volebant opulenter sepelire illum; Confucius ait: non decet; discipuli munifice tumularunt eum. Confucius exclamavit: Hoei habebat me sicut patrem; at ego non potui considerare illum uti filium (2): non ex me fuit, sed ab istis nonnullis alumnis. 11. Ki lou quaesivit modum serviendi spiritibus: Confucius ait: nondum vales servire hominibus, qui valebis servire spiritibus? Ausim ergo interrogare de morte. Reponit: nondum scis vivere, qui scies mori? 12. Min tse stabat ad latus affabili ore, Tse lou animosa specie, Jan yeou et Tse kong serio vultu; Confucius gaudebat: at iste Yeou, ait, haud nacturus suam mortem videtur (3). 13. Regni Lou homines reaedificaturi erant Perennitatis ararium. Min tse k'ien ait: si inhaereatis pristinae rei, quid vobis videtur? qui necesse de novo aedifcare (4)? Confucius ait: iste homo vel non loquitur; at loquens omnino obtinet attingere medium. 14. Philosophus ait: Yeou istius cythara quid facit in K 'ieou schola (1)? Discipulis exinde non reverentibus Tse lou, Confucius subjunxit: Yeou jam ascendit aulam, nondum introivit in penetralia (2). 15. Tse kong interrogavit, Che inter et Chang, quis esset sapientior Confucius ait Che quidem excedit, Chang non pertingit. Subjunxit: si ita, tunc Che praecellit, nonne? Confucius reponit: excedere aeque est ac non pertingere. 16. Ki cognomine, ditatus erat supra Tcheou Ducem, et tamen discipulus K'ieou pro illo congerebat tributa, et sic accessione illum augebat. Confucius inquit: non est meus discipulus jam: vos filiolos resonare tympano ad illum impugnandum decebit. 17. T'chai quidem simplex, Chen est obtusus, Che fucatus, Yeou agrestis. 18. Magister prosequitur: Hoei, oh ille propior erat! plerumque rerum vacuus: Se minus accedebat coeli providentiae et opes gliscebant; ejus cogitata tamen plerumque quadrabant (3). 19. Tse tchang percunctatus est bonae indolis hominum conditionem; Conficius respondit: non calcabunt aliorum vestigia (4), sed nec introibunt in sapientiae penetralia. 20. Philosophus ait: edisserens solida statim approbatur (5): sed an verae virtutis est vir, an fucatae speciei homo? 21. Tse lou petiit: auditionem, statimne exsequar? Confucius respondet: habes patrem fratremque superstites; secundum hoc, quomodo ipso auditum statim id exequaris? Jan yeou petiit: audita statimne perfciam? Confucius respondet: auditum, statim perficias illud. Kong si hoa subjunxit: Yeou interrogavit an auditionem statim exequeretur, et magister respondit habere patrem fratremque superstites; K'ieou interrogavit an auditum statim exequeretur, et magister respondit: auditum, statim perficias illud: T'che dubio teneor, ausim quaestionem facere. Magister ait: K'ieou quidem haesitabundus, ideo impuli illum: Yeou duos valet homines, ideo retraxi illum. 22. Confucius angebatur in K'oang, et Yen yuen retrorsus manserat. Confucius ait: ego existimabam te esse mortuum; reponit: magistro superstite, Hoei qui ausit mori (1)? 23. Ki tse jan (2) quaesivit an Tchong yeou et Jan k'ieou possent appellari magni administri. Confucius reponit: ego putabam te facturum miram quaestionem; est vero de Yeou atque K'ieou percontatio, Qui dicuntur magni administri, ii juxta jus inserviunt principi, et si non possint, tunc cessant. Nunc Yeou atque K'ieou possunt dici ad complementum administri. Subjunxit: at vero sunt obsequentes nostrum, nonne? Confucius ait occidere patrem atque principem, enimvero non obsequentur. 24. Tse lou jusserat Tse kao agere Pi gubernatorem; Confucius ait noxius huic homini vir. Tse lou subjunxit: habet populum et homines, habet Telluris Frugumque spiritus; quid necessum studere libris, et tunc demum censeri didicisse? Confucius reponit: en cur execror hujusmodi verbileves (3). 25. Tse lou, Tseng si, Jan yeou, et Kong si hoa ad latus assidebant. Confucius ait: quod ego una die grandior sim quam vos, nolite me sic considerare (4). Domi degentes, tunc dicitis; non me cognoscunt. At si forte cognoscant vos, tunc quid agetis (5)? Tse lou surgit praepropere, et respondens ait: mille quadrigarum regnum coerceatur in grandiorum regnorum medio; auge id, per legiones et cohortes; continua haec, per segetum penuriam et olerum caritatem. Si Yeou illud administret, continenter ad tres annos, potent efficere ut habeat fortitudinem, atque adeo sciat tendere (6). Confucius subrisit illi. K'ieou, et tu quid? Respondens ait: sit vix sexaginta septuagintave, vel etiam quinquaginta sexagintave stadiorum. Si K'ieou administrarem illud, continenter ad tres annos, possem efficere ut locupletem populum: at quoad ejus ritus et musicam, id expectarem sapientiorem (1). T'che, tu vero quomodo? Respondens ait: non dicam me id posse; sed desidero addiscere. In parentalium fanorum rebus, atque regulorum accessibus conventibusque, cum fusca veste nigroque pileolo, vellem agere parvum administrum (2). Et tu Tien quomodo? Pulsatione cithara intermissa, resultat adhuc sonus; deponit citharam et assurgit, respondensque ait: differo a trium discipulorum consilio. Confucius ait: quid officit? porro quisque dicit suam sententiam. Ait: excedente vere, vernis vestibus jam confectis, cum pileatis quinque sexve viris, et junioribus sex septemve adolescentulis ablui in amne I, auram captare in luco On yu, versusque canendo reverti (3). Confucius gementis instar suspirans, ait: ego sto cum Tien (4). Tribus discipulis egressis, Tseng si pone moratus est: Tseng si tunc ait: illa trium discipulorum verba qui se habent? Confucius ait; enimvero quisque significavit suum propositum, et nihil amplius. Subjunxit: at magister quare subrisit discipulo Yeou? Reponit: administrandum regnum juxta ritus: ejus autem verba non erant submissa; hac de causa subrisi illi. At K'ieou vero numquid non de regno? Ecquando vidisti, respondet Confucius, vel sexaginta septuagintave aut quinquaginta sexagintave stadia, quin esset regnum (5)? At T'che ipse nunquid non de regno? Gentilitia sacra, respondet Confucius, et particulares generalesque conventus, si non regulorum, at cujus erunt? Et si T'che habebitur parvus administer, quis poterit haberi magnus? PARS POSTERIOR.（颜渊第十二） 1. Yen yuen interrogavit de cordis perfectione. Confucius respondit vincere seipsum, et redintegrare honestatis decorum, est virtutis perfectio una die, devicto seipso et redintegrato decoro, totum imperium acquiescet virtuti: fieri perfectus a seipso est; etiamne pendebit ab aliis? Yen yuen subjunxit: liceat petere ejus elenchum. Confucius respondit: contra decorum nihil cernas, praeter decorum nihil audias, extra decorum nihil dicas, sine decoro nullus moveas. Yen yuen ait: Hoei, licet non habilis, velim operari huic documento. 2. Tchong kong interrogavit de interna perfectione. Confucius respondit: egredere dorno, quasi videres magnum hospitem; dispone populum, quasi tractares magnum sacrificium; ipsimet quod nolis, ne conferas in alios; et in regno eximeris simultatibus, in domo vacabis querimoniis. Tchong kong ait: Yong, quamvis non habilis, velim exequi hoc documentum. 3. Se ma nieou interrogavit de animi perfectione. Confucius respondit corde perfectus, scilicet cujus verba impedita sunt. Ait: cujus verba sunt impedita, continuo dicetur corde perfectus jam? Confucius reponit: actione percautus, locutione poteritne haud esse impeditus? 4. Se ma nieou interrogavit de viro sapiente. Confucius respondit: vir sapiens nec tristatur nec timet (1). Ait: qui non tristatur nec timet, continuo dicetur vir sapiens jam? Confucius reponit: qui se interius examinans nihil peccaverit, is quid tristabitur, quid timebit? 5. Se ma nieou moerens ait: ceteri omnes habent fratres, ego solus careo. Tse hia inquit: Chang audivi hoc: mors et vita habent decretum, opes et nobilitas penes coelum: sapienti viro sibi attendenti et nunquam intermittenti, cum aliis obsequioso atque servanti officia, quatuor marium ambitu, omnes sunt fratres; vir sapiens, qui dolebit quod careat fratribus? 6. Tse tchang interrogavit de perspicacia. Confucius respondit: sensim insinuantis obtrectationes, et cuticula vulnerati accusationes, non admittere, potest vocari perspicacitas: leniter instillatis obtrectationibus, et pellicula affecti accusationibus non dare cursum, potest continuo vocari profunda perspicacia jam (1). 7. Tse kong interrogavit de gubernatione. Confucius respondit: suppetat annona, suppetant milites, et populus fidat tibi. Tse kong ait: quod si omnino non possit aliter fieri quin demas, ex his tribus quodnam primum? Inquit: demerem milites. Tse kong subjunxit: et si omnino non possit aliter fieri quin demas, ex his duobus quodnam primum? Demerem, inquit, victum: ab antiquitate, omnes obnoxii morti; at populus sine fidelitate non stabit. 8. Regni Wei toparcha Ki tse t'cheng ait: sapiens sit simplex, et satis est: quid uti cultu faciet? Tse kong ait: piget sane! magistri sermo, sapientis est: at quadrijuges neque assequuntur linguam (2). Morum cultus aeque ac naturae simplicitas, et simplicitas aeque ac cultus: tigridis enim pardique corium, quasi canis ovisque corium (3). 9. Ngai regulus sciscitatus a Yeou jo, ait: annus annona laborat, sumptus non sulficiunt; quid faciam? Yeou jo respondens, ait: quidni exigas decimam? Subjunxit: duae mihi adhuc non sufficiant; si hoc, quorsum istud decimare (4)? Respondens ait: populo satis habente, princeps quocum non satis habebit? Populo non satis habente, princeps quocum satis habebit? 10. Tse tchang quaesivit de elevanda virtute et discernenda hallucinatione. Confucius respondit: fundari fidelitate, sinceritate, et progredi ad aequitatem, est evehere virtutem; amando aliquem, velle ipsum vivere, aversando aliquem, velle ipsum mori, cumque volueris ipsum vivere, rursus velle ipsum mori, est hallucinari (5). 11. T'si regni King regulus quaesivit de gubernatione a Confucio. Confucius respondens ait: princeps sit princeps, subditus sit subditus, pater sit pater, filius sit filius. Regulus exclamavit: belle sane! revera si princeps non sit princeps, subditus non sit subditus, pater non sit pater, filius non sit filius, licet praesto sit annona, num ego potero frui? 12. Philosophus ait: "qui dimidio verbo possit dirimere lites, is nonne ille Yeou?? Tse lou haud indormiebat promissis (1). 13. Philosophus ait: audiendis litibus, ego compar sum ceteris; at illud potius efficere, ut ne sint litigantes. 14. Tse tchang interrogavit de gubernatione. Confucius respondit animo incuba illi sine intermissione, opere exerce illam cum fidelitate. 15. Philosophus ait: vir sapiens promovet aliorum bona, non contribuit aliorum malis; vulgaris homo contrarius illius. 16. Lou toparcha Ki k'ang tse quaesivit de gubernatione a Confucio. Confucius respondens ait: gubernatio est rectitudo: si tu praesis cum rectitudine, quis audebit non esse rectus? 17. Ki k'ang tse angebatur ob latrones; quaesivit a Confucio, qui respondens ait: si tu non sip, cupidus, etiamsi mercedem proponas populo, non furabitur. 18. Ki k'ang tse quaesivit de gubernatione a Confucio, dicens: si interficiam expertes lege, ut deveniatur ad habendum ordinem, quomodo? Confucius respondens ait: cum tu geras administrationem, quorsus uteris occisione? Tu velis bonum, et populus bonus erit. Superioris sapientis virtus ventus est, inferioris populi vis herba est; herba, incessente ipsi vento, profecto incurvatur (2). 19. Tse tchang petiit litteratus qualis erit, ut possit dici illustris. Confucius respondit: quis porro est, quem tu vocas illustrem? Tse tchang respondens ait: sit in regno, faona profecto effertur; secubet domi, fama certo celebratur. Confucius ait: hoc est famosus, non illustris esse. Vir illustris est simplex, rectus, et amator aequitatis, perpendit verba et examinat vultum (1), est que sollicitus ut se subjiciat aliis: is versatus in regno, profecto illustris erit; versatus domi, profecto illustris erit. Qui famosus est, specie praefert virtutem, factis autem adversatur, et quin ea consistat minime dubitat (2): is positus in regno, certo famosus erit; degens domi, certo famosus erit. 20. Fan t'che comitatus ambulantem ad luci Ou yu radices, ait: ausim interrogare de cumulanda virtute, corrigendis cupiditatibus, et discernendis hallucinationibus. Confucius exclamavit: o pulchram quaestionem! antehabere actus, posthabere acquisitionem (3), nonne erit accumulare virtutem? impugnare sua vitia, non vero impugnare aliorum vitia, num non erit corrigere passiones? ob unius mane iram, oblivisci suam personam et usque ad suos parentes, nonne hallucinatio est? 21. Fan t'che quaesivit de humanitate; Confucius respondit amare alios. Quaesivit de prudentia; Confucius respondit: nosse alios. Fan t'che nondum intellexerat. Confucius ait: evehendo rectos et rejiciendo omnes improbos, potest fieri ut improbi corrigantur. Fan t'che recessit, et visens Tse hia ait: nuper quidem ego revisi ad magistrum, et interrogavi de prudentia; magister dixit: elevando probos et rejiciendo omnes improbos, poterit feri ut mali corrigantur: quid significat? Tse hia inquit: o foecundum effatum! Choen tenens imperium, selectum inter omnes evexit Kao yao, et improbitas evanuit. T'ang tenens imperium, selectum inter omnes evexit I yn, et improbitas procul abivit. 22. Tse kong interrogavit de amicis; Confucius respondit: fideliter commonefacias et belle dirigas eos; si nihil possis, tunc absiste, ne ipsimet injuriam adsciscas (4). 23. Tseng tse ait: sapiens per litteraturam congreditur amicos, et per amicos adjuvat perfectionem. CAPUT SEPTIMUM.（子路第十三） 1. Tse lou quaesivit de populi regimine. Confucius respondit: praeeas illi, labores ei (1). Rogavit plura; ait: iis ne lassescas. 2. Tchong kong agebat Ki familiae administrum, petiitque de gubernatione. Confucius respondit: praemitte habentes officii curam (2), condona parvas culpas, evehe sapientes et peritos. Ait: qui noscam virtutem peritiamque, ut eveham illam? Respondit: evehe quos tu noscas; quos vero tu non noveris, alii an ipsi missos facient? 3. Tse lou ait: Wei princeps expectat magistrum, ut fungaris magistratu: magister quid prius praestiturus (3)? Confucius respondit: quod potissimum, nonne reformare appellationem (4)? Tse Ion exclamavit: estne ita? magister digreditur; quorsum haec reformatio? Confucius respondit quam rusticus iste Yeou! Sapiens in iis, qum ipse necdum perceperit, quippe omittentis instar. Si titulus non sit rectus, tunc appellatio non probatur (5); si appellatio non probetur, tunc res non perficientur; si res non perficiantur, tunc officia et harmonia non florebunt; si officia et harmonia non floreant, tunc supplicia et poenae non quadrabunt; si supplicia et poenae non quadrent, tunc populus non habet ubi ponat manus et pedes. Ideo sapiens princeps quod nominat, certe decebit denominari; et quod denominat, certe licebit peragi: sapiens princeps in suis appellationibus nihil habet quod temere sit, idque totum est. 4. Fan t'che rogavit doceri agriculturam. Confucius respondit: ego haud par veterano agricolae. Rogavit doceri agere olitorem; respondit: ego nec tanti ac veteranus olitor. Fan t'che exeunte, Confucius ait: o vulgarem hominem, Fan siu! Si superior amet ritus, tunc populi nemo audebit non revereri; si superior amet iustitiam, tunc populi nemo audebit non acquiescere; si superior amet sinceritatem, tunc populi nemo audebit non adhibere voluntatem. Porro si ita, tunc quatuor regionum populi fasciatos gestabunt suos infantes et accurrent. Quorsum uti agricultura? 5. Philosophus ait: didiceris Carmina tercenta; si collata tibi administratione, nescias expedire, missusque ad quatuor regiones, nequeas a te solo dare responsiones, licet multa, tamen cui usui facient (1)? 6. Philosophus ait: si cujus persona sit recta, quin jubeat, tamen agent; si ejus persona non sit recta, licet jubeat, non obsequentur. 7. Philosophus ait: Regnorum Lou et Wei administratio, sicut germani fratres (2). 8. Confucius aiebat de Wei toparcha Kong tse king: bene degebat domi; incipiens possidere, dicebat: aliquantulum cumulavi; pauxillum habens, dicebat: circiter complete habeo; affatim habens, dicebat: prope splendidum est. 9. Confucius adibat regnum Wei, Jan yeou rhedario. Confucius ait multitudo quanta! Jan yeou subjunxit: cum multi sint, quid praeterea addendum? ait: ditandi. Subjunxit: cum ditati fuerint, quid adhuc addendum? ait: instruendi. 10. Philosophus ait: si esset qui me uteretur, evolutis anni mensibus jam foret sat bene; tribus autem annis haberetur perfectio. 11. Philosophus ait: probum virum tenentem regnum centum annis, etiam posse domare nefandos et abolere supplicia, proh! quam verum illud effatum! 12. Philosophus ait: si haberetur verus rex, profecto uno saculo et jam staret virtus (3). 13. Philosophus ait: si quis reformet suam personam, ad gerendum magistratum quid negotii (1)? si nequeat reformare suam personam, quo unquam reformabit alios modo? 14. Jan tse redeunte ex aula, Confucius petiit, cur tam sero? Respondit fuerunt politica. Confucius ait: illius negotia scilicet (2); si fuissent politica, licet non me utatur, mihi ipsi datum fuisset ea audire. 15. Ting regulus petiit: unicum verbum, quod tamen valeat erigere regnum, existitne? Confucius respondens ait: dictio, non potest tantum illa portendere. At vulgi effatum ait: agere principem difficile, agere ministrum non facile. Si noveris agendi principem difficultatem, nonne prope est ut uno verbo jam erigatur regnum? Instat: unicum verbum quicum pessumdetur regnum, existitne? Confucius respondens ait: dictio non potest tantum illa portendere. Vulgi effatum ait: ego nihil gaudeo in agendo regem, nisi quod verba faciens, jam nemo mihi contradicat. Si illa bona sint et nemo iis contradicat, nonne quidem pulchrum erit? Si non bona et Demo iis contradicat, nonne prope est ut uno verbo jam pessumdetur regnum (3)? 16. Oppidi Che praefectus interrogavit de gubernatione. Confucius respondit: propinqui gaudeant, remoti adveniant. 17. Tse hia agens urbis Kiu fou praefectum, interrogavit de gubernatione (4). Confucius ait: non sit voluntas praéceps, ne respicias parva lucra. Si volentia praeceps, tunc mancus exitus; si respicias modica lucra, tunc majores res non perficientur. 18. Oppidi Che praefectus monens Confucium ait: in meo pago sunt qui recte procedunt: si cujus pater surripiat ovem, tunc filius testatur hoc. Confucius ait: meorum popularium rectitudo differt ab ista: pater pro filio celat, thus pro patre occultat; rectitudo inert hujusmodi medio (5). 19. Fan t'che interrogavit de solida virtute. Confucius ait: domi degens gravitatem, tractans negotia sedulitatem, agens cum aliis fidelitatem serva; etiamsi adeas barbaras tribus, non licebit ca rejicere. 20. Tse kong interrogans ait: quid agam ut possim vocari sapiens candidatus (1)? Confucius respondit: actionibus propriis serva pudorem, missus in quatuor regiones no dedecores principis mandatum, et poteris vocari verus candidates. Subjunxit: ausim interrogare quis a tali secundus? Respondet: quem generis cognatio appellet pium in parentes, vici populares praedicent obsequentem erga majores. Subjunxit: ausim interrogare quis ab hoc secundus? Respondet: qui in verbis omnino sincerus, in actionibus omnino tenax. Duriusculus hujusmodi, vulgaris homo sane: attamen etiam poterit haberi ut secundus. Subjunxit: qui in praesens exercent administrationem, quomodo sunt? Confucius ait; Eheu! modioli quasillive (2) homunciones, qui digni ut numerentur! 21. Philosophus ait: si non inveniam mediam tenentes viam, quibus communicem sapientiam, an non potius alta praesumentibus rectique tenacibus? Alta praesumentes progrediuntur et aemulantur, recti tenaces est quod nunquam agunt (3). 22. Philosophus ait: meridionales homines habent effatum dicens homo qui careat constantia, nec potest agere hariolum medicumve: sophos (4)! Si quis non reddat constantem suam virtutem, alii excipient eum, probris. Confucius exclamavit: non consideratur; en totum (5). 23. Philosophus ait: vir sapiens est concors, sed nulla coitione; vulgaris homo coit, quin sit concors (6). 24. Tse kong interrogans ait: si pagi homines omnes ament quempiam, quomodo? Confucius ait: nondum bene. Si pagi homines omnes aversentur illum; quomodo? Confucius ait: nondum bene; illud melius, si popularium boni ament illum, et qui improbi sunt oderint illum. 25. Philosophus ait: viro sapienti facile servitur, at difficile satisfit: si enim oblecteris cum non juxta rationem, non laetabitur; at quoad ejus uti aliis, metitur capacitatem eorum. Vulgari homini difficile famulatus, facile vero oblectamentum praestatur: si enim oblectes illum, licet non juxta rationem, delectabitur; at quod ad ipsum utentem aliis, exigit perfectionem. 26. Philosophus ait: vir sapiens est tranquillus et non superbus, vulgaris homo est superbus et non tranquillus. 27. Philosophus ait: fortis, constans, habitu simplex, loquela tardus, propior est perfectioni. 28. Tse lou interrogans ait: quid agam ut possim dici sapientiae candidatus? Confucius respondet: animo fervidus, verbo stimulans, ore comis, poteris dici candidatus; cum amicis fervidus et stimulans, cum fratribus comis (1). 29. Philosophus ait: si probus vir erudiat populos septem annos, etiam poterunt praesto esse militiae. 30. Philosophus ait: adhibere necdum instructos populos ad bellum, hoc dicitur abjicere illos. PARS POSTERIOR.（宪问第十四） 1. Discipulus Hien interrogavit quid erubescendum? Confucius respondit: si regno viget ordo, gratis frui censu; si regnum careat ordine, adhuc frui censu, pudendum est. 2. Praevalendi vim, jactantiam, aversionem, cupidinem non habere locum, potest haberi perfectum? Confucius ait: potest censeri difficile; perfectum vero ego non affirmo. 3. Philosophus ait: sapientiae alumnus qui cogitet commoditates, non est dignus qui habeatur sapientiae alumnus. 4. Philosophus ait: si in regno viget ordo, elate loquere, elate age; si regnum careat ordine, elate age, loquere submissius (2). 5. Philosophus ait: habens virtutem, profecto constat verbis; habens verba, non continuo possidet virtutem; corde perfectus profecto habet fortitudinem; fortis non certo habet cordis perfectionem. 6. Discipulus Nan kong koa petiit a Confucio dicens: I peritus sagittandi, Ngao terris impellebat cymbam, et uterque non obtinuit sunm moriendi modum (1). Yu et Tsi ipsimet terram coluerunt, et tamen obtinuerunt imperium (2). Confucius non respondit. Nan kong koa egresso, magister exclamavit: oh! quam sapiens iste vir, quam aestimat virtutem iste vir! 7. Philosophus ait: sapiens qui non sit perfectus, datur quidem; at nunquam invenitur vulgaris homo, qui perfectus sit. 8. Philosophus ait: quem amas, potesne non dure tractare? Si fidelis, potesne non commonere? 9. Confucius dicebat: componentes diplomata, P'i chen crassius exarabat illa; Che chou exigens expendebat illa; legationum praefectus Tse yu concinne castigabat illa; e Tong li territorio Tse t'chan lepore colorabat illa (3). 10. Quidam petiit do Tse t'chan; Confucius respondit: beneficus est vir. Petiit de Tse si; respondit: oh ille! ille (4)! Petiit de Koan tchong: respondit: is erat, ut expoliatus Pé toparcha urbis P'ien trecentum familiis, indeque vescens crassioribus cibis, ad finem aetatis sua nullum dederit indignationis verbum (5). 11. Philosophus ait: pauperem esse quin indigneris, difficilius; divitem quin superbias, facilius. 12. Philosophus ait: Mong kont'cho agens Tchao et Wei familiarum oeconomum, tunc vero excelleret: at non posset agere principatuum T'eng et Sié toparcham (1). 13. Tse Ion interrogavit de perfecto viro: Confucius respondit: si quis Tsang on tchong prudentiam, Kong t'cho temperantiam, Pien praefecti Tchoang tse fortitudinem, et mei Jan k'ieou peritiam, haec exornaverit ope rituum et musices, utique poterit censeri perfectus vir (2). Addiditque hodiernus vero perfectus vir, nec necesse talis: qui videns lucrum cogitet justitiam, videns periculum profundat vitam, jamdiu facta pactione non obliviscatur perpetuae vita pactum, etiam poterit censeri perfectus vir (3). 14. Confucius interrogans de Wei praefecto Kong chou wen tse a quodam Kong ming kia ait: estne verum, quod tuus magister nec loquitur, nec ridet, nec quid admittit? Kong ming kia respondens ait: haec narrantes exaggerant. Meus dominus cum tempus est, nonnisi tunc loquitur, hinc alii non fastidiunt ejus verba; cum laetandum est, tunc vero ridet, hinc alii non sentiscunt ejus risum; cum aequum est, tunc tantum recipit, hinc alii non gravantur ejus acceptationem. Confucius ait: ita ille! At nunquid ille ita vere? 15. Philosophus ait: Tsang on tchong tenens Fang, petiit sibi constitui haeredem in Lou: quamvis dicat se non coegisse principem, ego non credo (44). 16. Philosophus ait: regni Tsin Wen regulus, fraudulentus erat et minime rectus; regni T'si Hoan regulus, rectus erat et non fraudulentus. 17. Tse lou ait: Hoan regulus occidit Ducis filium Kieou: Chao hou commoritur illi, Koan tchong non commoritur; dico: nonne caruit pietate (1)? Confucius respondit: Hoan regulum sub ductu congregasse omnes regulos, quin adhiberet milites et currus, hujus Koan tchong fuit virtus; quis sicut iste pius, sicut iste pius (2)? 18. Tse kong instat: nonne Koan tchong non fuit pius? Hoan regulus occidit Ducis filium Kieou; non valuit commori, et insuper adjuvit illum. Confucius respondit: Koan tchong adjuvit Hoan Ducem, ut esset archon regulorum; semel restauravit imperium, et populus usque in praesens recipit illius beneficium. Si non fuisset Koan tchong, nos ipsi soluto capillo sinixtrorsum laciniam fibularemus. Qui ergo instar vulgi hominis vulgique mulieris praestans fidelitatem, seipsum strangulasset in fossa vel canali, ut nemo ipsum cognoverit (3)? 19. Kong chou wen tse administer, magistratus Tchoan, cum Wen tse simul ascendebat ad regiam. Confucius audiens id, ait: potest haberi cultus (4). 20. Confucio dicente Wei Ling regulum carere honestate, K'ang Lse ait si ita, cur tamen non excidit? Confucius respondet: Tchong chou yu curat hospites et advenas, Precator T'o praeest avorum fanis, Wang suen kia praepositus est exercitus cohortibus; quae cum ita sint, quomodo ille excideret (5)? 21. Philosophus ait: si cujus verba non sint modesta, tunc exequi illa erit difficile (1). 22. T'si toparcha, T'chen t'cheng tse, occiderat Kien regulum. Confucius abluit caput corpusque, et regiam petens, rem detulit ad Ngai regulum, dicens: T'chen heng interfecit suum principem; rogo punias illum. Regulus ait: certiores facias illos tres dominos (2). Confucius sibi dixit: quia ego subsequor magistratuum calcem (3), non audebam quin monerem: et princeps dixit ut moneam illos tres dominos (4)! Adivit tres dominos, et monuit. Non annuerunt. Confucius respondit: quia ego subsequor magistratuum calcem, non audebam quin monerem. 23. Tse lou qua sivit, qui serviendum principi. Confucius respondit: ne decipias, et resiste illi. 24. Philosophus ait: vir sapiens sursum penetrat; vulgaris homo deorsum progreditur (5). 25. Philosophus ait: veteres studebant pro se; prasentes student propter hominum aestimationem. 26. Wei toparcha K'iu pé yu misit hominem ad Confucium. Confucius copiam fecit illi sedendi, et interrogavit dicens: tuus dominus quid agit? Respondens ait: meus dominus vellet minuere sua errata, et nondum potuit. Legato egresso, Confucius exclamavit: o legatum! qualem legatum 27. Tseng tse dicebat: sapientis cogitatio non excedit suum officium (6). 28. Philosophus ait: sapiens modestus suis verbis, at excedens suis actibus. 29. Philosophus ait: sapientis ratio triplex; et ego nullam attingo corde perfectus, non tristatur; prudens, non hallucinatur; fortis, non pavet. Tse Long reponit: magister ipse dicis (7). 30. Tse kong metiebatur homines; Confucius ait: Se jam sapiens ergo! Ego vero tale otium non habeo. 31. Philosophus ait: non angor alios non me ipsum noscere; doleo ipsum nihil posse. 32. Philosophus ait: qui non praesumit deceptiones, non supponit diffidentias, at ceteroquin prior odoratur, is an non sapiens (1)? 33. Wei cheng meou alloquens Confucium ait: K'ieou, cur es tam indesinenter sollicitus? Nonne id est agere suaviloquentem? Confucius ait ego non audeo agere suaviloquentem, sed odi pertinaciam. 34. Philosophus ait: famosus equus non laudatur a robore, laudatur a sua tractabilitate. 35. Quidam ait: cum beneficiis retribuere simultates, quomodo? Confucius respondit: cum quo retribues beneficia? Utitor aequitate ad compensandas injurias, cum benefcio retribue beneficium. 36. Philosophus ait: nemo me novit, heu! Tse kong reponit: qui fit ut nemo magistrum noscat? Confucius ait: non succenseo coelo, non criminor homines; ab imis addiscens, ad altiora penetro; qui me cognoscit, is an non coelum? 37. Lou civis Kong pé liao accusaverat Tse lou apud Ki suen. Toparcha Tse fou king pé id retulit dicens: meus dominus certo habet dubitantem animum a Kong pé liao; at meae vires adhuc possent hujus cadaver exponere in foro vel regia. Confucius respondit: rectam doctrinam acturam cursum necne, coelestis est decreti; rectam doctrinam fore necne perituram, a coeli decreto est: Kong pé liao, ille quid ad coeli decretum? 38. Philosophus ait: sapientes fugiunt saeculum; alii vero fugiunt patriam; alli autem fugiunt tractandi speciem; alii demum fugiunt loquendi modum (2). 39. Philosophus ait: qui sic facesserunt, septem sunt homines (1). 40. Tse lou pernoctavit in Che men. Matutinus janitor ait: undenam? Tse lou respondit: ex K'ong cognominato. Ait: is scilicet, qui scit aliquid impossibile, et tamen idipsum agit (2)? 41. Philosophus pulsabat chalcophonum in Wei; fuit qui gestans corbulas, et pertransiens Confucii januam, exclamavit: quanto cum affectu pulsat chalcoplionum (3)! Postmodum vero subjunxit: oh! quam rudis ejus durities! Nemo ipsum agnoscit; ergo cessandum, et nihil aliud. Si profundior est vadus, tunc supra zonam amictus trajicias; si depressior, tunc vestes ad genu corripias (4). Confucius ait: O pertinaciam! At non id difficile (5). 42. Tse tchang ait: Annalibus dicitur imperator Kao tsong, parentali luctu, tres annos non fuisse locutus; quid signifcat (6)? Confucius respondit: quid determinas Kao tsong? Antiquitatis homines omnes ita: principe defuncto, singuli praefecti generatim administrabant propria, cum dependentia a primario ministro per tres annos. 43. Philosophus ait: si superior amet ordinem, tunc populus facile mandatur. 44. Tse lou interrogavit de viro sapiente. Confucius respondit excolit se per suiipsius vigilantiam, Instat: itane, et nihil amplius? Ait: excolit se indeque vota explet aliorum. Instat: itane, et praeterea nihil? Ait: excolit se indeque tranquillat populum. Excolere se ad pacem populi, Yao et Choen illi etiam laborabant de hoc (7). 45. Yuen jang decussatis pedibus expectabat; Confucius ait: junior, nec observasti majores; adultus, nec habuisti quod laudaretur; et senior, nec moreris; id est esse cladem: et cum scipione pulsavit ejus tibiam (1). 46. Kiué tang pagi puer deferebat mandata; quidam petiit de illo dicens: proficit ergo? Confucius respondit: ego video illum considere in dignitatis sede, video illum cum majoribus natu pariter incedere: non est studiosus proficiendi, sed volens quamprimum formatus evadere (2). CAPUT OCTAVUM. （卫灵公第十五） 1. Wei Ling regulus percunctatus est strategiam a Confucio. Confucius respondens ait: sacrificarum lancium pyxidumque res, has quidem olim audivi; legionum turmarumque res, nondum eas didici: postero die statim abiit. Dum esset in regno T'chen intercepta annona: qui comitabantur infirmati sunt, et nemo poterat surgere. Tse lou indignationem prodens ait sapienti etiam accidit angustari? Confucius respondet: sapiens certe angustatur, at vulgaris homo angustatus statim diffluit (3). 2. Philosophus ait: Se, tune hominem me censes, qui multa didicerit eaque retinuerit? Respondens ait: ita; an aliter est? Ait: aliter: ego per unum pervado totum (4). 3. Philosophus ait: Yeou, noscentes virtutem, pauci. 4. Philosophus ait: nihil agens et tamen recte gubernans, is nonne Choen fait? Ille quid agebat? Recte se componens, recta spectabat australem oram et nihil aliud. 5. Tse tchang petiit de libero agendi cursu. Confucius respondit: sermo sit fidelis et verax, actio seria et matura, et vel in australium borealiumque barbarorum regno cursum habebit. Si verba careant fidelitate et veracitate, et opera non sint seria et cauta, vel oppido aut pago, qui unquam cursum habebunt (1)? Cum stas, tunc conspice ista constare in conspectu: insidens currui, tunc contemplare ista adhaerere ad jugum: ita, et tunc demum cursus liber erit. Tse tchang ista inscripsit in zomae fimbria (2). 6. Philosophus ait: Proh quam rectus, Wei historiographus Yu! Cum regni viget ordo, instar est sagittae; cum regni jacet ordo, instar sagittae est. Proh quantae sapientiae Wei magistratus Kiu pé yu! Si regno viget ordo, tunc munere exercet; si regno jacet ordo, tunc potest colligere et recondere illam. 7. Philosophus ait: si par est quicum loquaris, et non cum ipso loqueris, perdis hominem: si non est par quicum loquaris, et cum ipso loqueris, perdis verba: prudens non perdit hominem, et etiam non perdit verba. 8. Philosophus ait: cordatus vir et perfectus homo, nullus quaerit vivere ut officiat virtuti; datur qui profundit vitam, ut consummet virtutem. 9. Tse kong quaerit qui evaderet perfectus. Confucius ait: artifex volens perficere suum opus, profecto prius acuit sua instrumenta. Immorans aliquo regno, servias ejus magistratuum sapientioribus, consocieris ejus litteratorum probioribus. 10. Yen yuen consulit de administrando regno. Confucius respondit induc dynastiae Hia calendarium: conscende dynastiae Yn currum: indue dynastiae Tcheou tiaram: musica vero sit Concordia pantomimica; rejice regni Tcheng cantiones, ablega garrulos assentatores; Tcheng cantiones sunt voluptuosae, garruli assentatores periculosi (3). 11. Philosophus ait: homo hand longe praemeditans, profecto habet prope moerorem. 12. Philosophus ait: Proh actum est! ego nondum vidi amantem virtutis sicut amatur formositas. 13. Philosophus ait: Lou minister Tsang wen tchong, an non is furans est dignitatem? perspectam habet Lieou hia hoei illius sapientiam, et tamen non secum evehit. 14. Philosophus ait: in seipsum graviter, leviter autem animadvertendo in alios, sic procul arcebis odia. 15. Philosophus ait: qui non dicat: quomodo hoc, quomodo illud (1); ego non habeo quod ipsi faciam jam (2). 16. Philosophus ait: turmatim convenientes tota die, si verba non attingant aequitatem, sed ament producere privatam prudentiam, proh! quanta insunt difficultate! 17. Philosophus ait: vir sapiens aequitatem assumit pro basi, cum ritu exercet illam, in demissione patefacit illam, per sinceritatem perficit illam. O vere sapientem (3)! 18. Philosophus ait: sapiens angitur se nihil posse, non aegrescit quod alii non ipsum noverint. 19. Philosophus ait: sapiens aegre fert excedere vita quin suum nomen sit laude dignum. 20. Philosophus ait: sapiens quaerit a se, vulgaris homo quaerit apud alios (4). 21. Philosophus ait: sapiens est gravis sed sine offensione, est socialis sed sine partium affectu. 22. Philosophus ait: sapiens nec ob verba elevat hominem, nec ob hominem rejicit verba (5). 23. Tse Kong interrogans ait: estne unum verbum quod possit per totam vitam peragi? Confucius ait: nonne illud est Charitas? Tibi quod non vis, ne conferas in alios. 24. Philosophus ait: ego quoad alios, an ullum exaggerate deprimo, an ullum exaggerate laudo? Et si sit quem exaggerate laudem, is habet quod expertus sum (1). Iste populus est sane, tres fundatores quicum juxta aequum jus egerunt (2). 25. Philosophus ait: ego adhuc nactus fui historiographum omittentem incertorum scriptionem, et possessorem equorum commodantem aliis conscendendos: at nunc evanuerunt jam. 26. Philosophus ait: phalerata verba perturbant virtutem; parva intolerantia vero evertit magna consilia. 27. Philosophus ait: si multitudo odit quempiam, omnino examinandus si multitudo quempiam amet, omnino examinetur. 28. Philosophus ait: homo potest amplificare doctrinam, non est doctrina qua amplificet hominem (3). 29. Philosophus ait: peccare et non emendari, hoc dicitur vitium. 30. Philosophus ait: ego olim tota die non comedebam, tota nocte non dormiebam, ut meditarer; nihil profeci; potius est addiscere. 31. Philosophus ait: excellens vir intendit sapientiae, non intendit cibo sit agricultura, sterilitatis fames invenitur in illa, dum studium, dignitatum census invenitur in illo: at sapiens angitur de sapientia, non angitur de paupertate. 32. Philosophus ait: si intelligentia assequitur gubernandi rationem, at virtus non valeat illam conservare, licet illam teneas, illam profecto amittes: si intelligentia par sit illi, et virtus valeat illam conservare, at non cum gravitate praesis populo, tunc populus non reverebitur: si intelligentia attingat rem et virtus valeat rem conservare, et cum gravitate regas populum, at hunc moveas non juxta debitam normam, nondum perfectum erit (4). 33. Philosophus ait: excellens vir non potest in parvis cognosci, at potest magna suscipere: vulgaris homo non potest magna suscipere, at potest in parvis notescere (1). 34. Philosophus ait: populus quoad virtutem, potiorem habet quam aquam et ignem (2). Aquam et ignem, ego vidi qui calcaret et periret; nondum vidi qui insisteret virtuti et periret. 35. Philosophus ait: muneri habens virtutem, nec cedes magistro (3). 36. Philosophus ait: sapiens est tenax, sed non pervicax. 37. Philosophus ait: serviens principi cordi habeat suum munus, et posthabeat suum censum. 38. Philosophus ait: existit institutio sine hominum distinctione (4). 39. Philosophus ait: si vitae ratio non sit eadem, non convenitur ad deliberandum. 40. Philosophus ait: sermo sit intelligibilis, et hoc satis. 41. Phonascus Mien visitatum advenerat: ad scalas, Confucius monuit: scalae sunt; assequentem storeas, Confucius monuit: hic storea: cum omnes consederint, Confucius admonuit eum dicens: talis est hic, talis est illic. Musico Mien egresso, Tse tchang sciscitatus ait: cum phonasco dicere talia, normane? Confucius ait: ita; sane juvandi coecos phonascos norma. |
|
上一页
下一页
